ମହାଯାତ୍ରା

ସାରଳେ, କି କଲେ, କହ, କୁରୁଚୂଡ଼ାମଣି (୧)

ଶୁଣିଲେ ଯେକାଳେ ବୀର ବାର୍ତ୍ତାହର ମୁଖେ

ପ୍ରଭାସେ ଯାଦବଙ୍କର ଜ୍ଞାତି-କ୍ଷୟକାରୀ (୨)

ମହାଦେବ, ଧୀରମଣି ଧୈର୍ଯ୍ୟ ଧରି, ଆହା,

କେମନ୍ତେ ଶୁଣିଲେ ସେହି ଦାରୁଣ ବାରତା ?

କି କଲେ ଶୁଣିଣ ଚିର-ବିପଦ-ବାନ୍ଧବ

ଯଦୁବଂଶ-ଅବତଂସ ଯାଦବପତିର (୩)

ତ୍ରିଦିବ-ପ୍ରୟାଣ-ବାର୍ତ୍ତା, କହ କୃପା ବହି,

ଯଦୁବଂଶ ଧ୍ୱଂସ ଶୁଣି କୁରୁକୁଳମଣି

ଯୁଧିଷ୍ଠିର, କିରୀଟୀଙ୍କି କହିଲେ ସମ୍ବୋଧି,

(ତିମି-ତିମିଙ୍ଗଳ-ରୂପେ ଭ୍ରମିଲେ ଭୈରବେ

ଯହିଁ ମହାରଥିପତି ଭୀଷ୍ମ ଦ୍ରୋଣ ଆଦି) (୪)

ଯେ ମହାପୁରୁଷ ନିଜ କୃପା-ତରଣୀରେ

ପାରିକଲେ ପାଣ୍ଡବଙ୍କୁ କର୍ଣ୍ଣଧାର-ରୂପେ,

ଚଳୁଥିଲେ ଅନୁକ୍ଷଣ ଶ୍ରୀକରେ ଯାଙ୍କର

ନ୍ୟାୟବଳ-ବଳରୂପେ କୋଟି କୋଟି ପ୍ରାଣୀ (୫)

ଗଲେ ମର୍ତ୍ତ୍ୟଧାମ ତେଜି ନିଜ ଧାମେ ସେହି

କେଶବ, କି ସୁଖେ ଆଉ ରହିବା ସଂସାରେ ?

ସଂସାରର ଲୀଳା ଖେଳା ସରିଲା ଆମ୍ଭର,

ସଂସାର-ବିଷୟ-ବିଷେ ଜରଜର ହୋଇ

ସାରସତ୍ତ୍ୱ ପାସୋରିଣ ସାରିଲୁଁ ଆୟୁଷ,

ଦୁଃଖମୟ ଭବ ସିନା, ମହାସୁଖ ବୋଲି

ବୋଲନ୍ତି ଜଗତେ ଯାକୁ, ଜଡ଼ିତ ସେ ସଦା

ମହାଦୁଃଖେ, ଆଲୋକ ସେ ଜଡ଼ିତ ତମସେ,

ହତହେଲେ ସୁଯୋଧନ କୁରୁକ୍ଷେତ୍ର ଋଣେ (୩)

ଜୟୀ ହୋଇ ଆମ୍ଭେ ତହିଁ ହେଲୁଁ ଜୀବନ୍ମୃତ, (୪)

ସନ୍ତାପର ସିଂହାସନ ହେଲା ସିନା ଲାଭ !

ଭଙ୍ଗୁର ଭବର, ଭାଇ, ସୁଖ ଏହିପରି !

ଧନ୍ୟ ସେହି ଅତନ୍ଦ୍ରିତ ଋଷିବୃନ୍ଦ ଭବେ, (୧)

ବିଷୟବିମୁଖ ହୋଇ ସାଧନ୍ତି ଯେ ସଦା

ସୁଖବୃଦ୍ଧି ତୃଷ୍ଣାକ୍ଷୟେ, ତୃଷ୍ଣା-ଲୟେ ପୁଣି

ସୀମାତୀତ-ସୁଖରାଜ୍ୟେ ବିହରନ୍ତିମୁଦେ, (୨)

ଏ ଜୀବ ନୁହଇ ସ୍ଥିର, ସ୍ଥିରଟି ମରଣ,

ମାଟିର ଏ ଘଟ ନିଶ୍ଚେଁ ମିଶିବ ମାଟିରେ,

ସର୍ବହର କାଳ ମହାବଳିଠାରୁ ବଳୀ !

କଠୋର ଏ ଧନୁ ତୋର, କଠୋର ଭୀମର

ମହାଗଦା, ଗ୍ରାସଇ ସେ ପକ୍ୱ-ରମ୍ଭା ପରି !

ଲଗାଇଛି ଫାଶ ସେହୁ ସମସ୍ତଙ୍କ ଗଳେ-

କି ରାଜା, କି ପ୍ରଜା, କିବା ବୀର, କିବା ଭୀରୁ,

ଗୁଣୀ, ଗୁଣହୀନ ଅବା ସୁନ୍ଦର, କୁତ୍ସିତ,

ଧନିକ, ନିର୍ଧନ, ଅବା ପ୍ରବଳ, ଦୁର୍ବଳ,

ସେ ଗୁପତ ଫାଶୁଁ କେହି ନୁହନ୍ତି ମୁକତ,

ଜନ୍ମିବା ଆଗରୁ ସେହି ଫାଶ ପିନ୍ଧି ଗଳେ

ଭୂମିଷ୍ଠ ହୁଅଇ ଜୀବ ଜନନୀ-ଜଠରୁ,

ନିଜ ଦିନ କ୍ଷୀଣ ଦେଖି ଦୁରନ୍ତ ସଂହାରୀ

ଅତର୍କିତେ ସଂହାରିବ ଓଟାରି ସେ ଫାଶ, (୧)

କାହାରି ବେଳକୁ କାଳ ଅନାଇଁ ନ ବସେ,

ପାସୋରିଲେ ତାକୁ ସେହି କେବେ ନ ପାସୋରେ

ଅଦ୍ଭୁତ ସେ ଚୋର, ତାକୁ ରୋଧିଲେ ତୋରଣ,

ପାଚେରି ଲଙ୍ଘିଣ ପୁରେ ପଶେ ଅନାୟାସେ,

ତାଲକ-କୀଳିତ ଗୃହେ ପଶେ ଅକୁଣ୍ଠିତେ (୨)

ନ ଫିଟାଇ ସେ ତାଲକ, ଖଣ୍ଟଶିରୋମଣି,

ସେ ଆସି ଖୋଜିବା ଆଗୁଁ ଏ ଭବରମାୟା

ତେଜି ହେ ବୀରନ୍ଦ୍ର, ଚାଲ ଖୋଜିବା କାଳକୁ ।’’

‘‘ହେ ଗୋସାଇଁ, ଛାଡ଼ି ନାହିଁ କାଳ କାହାରିକି,

ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଲୋଡ଼ି ନିଏ ଯଥାକାଳେ ଯେହୁ,

ମୁଁ ଯାଇ ଲୋଡ଼ିବି ତାକୁ ତୁମ୍ଭରି ଗହଣେ,’’

ଭୀମ, ବେନି ମାଦ୍ରୀସୁତେ କିରୀଟୀ-ବଚନେ

ଜଣାଇଲେ ଅଭିମତ ପରମ ଆଗ୍ରହେ,

ହିମାଦ୍ରି-ପ୍ରୟାଣେ ସର୍ବେ ବଳାଇଲେ ମନ,

ଶୁଣି ଏ ସଙ୍କଳ୍ପ ଦେବୀ ଦ୍ରୁପଦନନ୍ଦିନୀ

ସହଚରୀ ହେବାପାଇଁ ବାନପ୍ରସ୍ଥବ୍ରତେ

କଲେ ନାନା ମତେ ଅଳି ଭୂପତି-ଛାମୁରେ,

କାନ୍ଦିଣ କହିଲେ ଦେବୀ ଗଦଗଦ ଭାଷେ-

‘‘ପାଣ୍ଡବର ବନ୍ଧୁ ବୋଲି ବାନ୍ଧିଥିଲେ ବାନା

ଭୁବନେ ଯେ ମହାପ୍ରଭୁ, ସେ ପ୍ରଭୁ ବିହୁନେ

କେଉଁ ଲୋଡ଼ା ପାଣ୍ଡବର, ନାଥ, ଏ ସଂସାରେ ?

କେଉଁ ଲୋଡ଼ା ଏ ସଂସାରେ ପାଣ୍ଡବ ବିହୁନେ

ପାଣ୍ଡବ-ଶରଣା-ଦୀନା ଦ୍ରୁପଦକନ୍ୟାର ?

କି ଲୋଡ଼ା ମୋହର ଅଶ୍ରୁସିକ୍ତ-ରାଜଭୋଗେ ?

କି ସୁଖ, ହେ ପାଣ୍ଡୁନାଥ, ଏ ଦଗ୍‌ଧ ପରାଣେ

ଗୃହେ ଥାଇଁ ? ଥାଉ ଗୃହ ଗୃହ-ସୁଖ ନେଇ,

ରାଜ୍ୟ ରାଜସୁଖ ନେଇ, ଏ ବେନିଙ୍କି ଛାଡ଼ି

ଛାୟା ପ୍ରାୟ ତୁମ୍ଭ ସଙ୍ଗେ ବିଚରିବି ବନେ,

ସୁଖୀ ଥିଲି ବନେ, ଦୁଃଖୀ ହେଲି ସିଂହାସନେ,

ଦୁଃଖୀପାଇଁ ସ୍ଥାନ କାହିଁ ସଂସାର-ଗହଳେ ? (୧)

ଦୁଃଖୀ ଲୋଡ଼େ ନିକାଞ୍ଚନ, ଦୁଃଖୀର ନୟନେ

ସଂସାର-ସମ୍ପଦ ସିନା ମହାବିଡ଼ମ୍ବନା !

ନଳିନୀ-ନୟନେ, ନାଥ ଯେସନେ ଚନ୍ଦ୍ରିକା,

ଅକ୍ଷମ ସମ୍ପଦ ଦୁଃଖ ମେଣ୍ଟାଇବା ପାଇଁ ;

ପକାଏ କେବଳ ମାତ୍ର କଣ୍ଟକ ସେ ପଥେ

ସମବେଦନାର, ନାଥ, ଏହି ତାର ରୀତି ! (୨)

ଭେଦାଭେଦ ବାରିବାର ପ୍ରାସାଦେ କୁଟୀରେ

ସରିଛି ସେ ଦିନ ମୋର ଚିରଦିନ ଲାଗି,

ନୁହଇଁ କେବଳ ମୁହିଁ ସମ୍ପଦ-ସଙ୍ଗିନୀ

ପାଣ୍ଡବର, ପୂର୍ବେ ଯଥା ସେବୁଥିଲି ବନେ

ଚରଣେ ତୁମ୍ଭର, ଏବେ ସେବିବି ସେମତେ,

ଏହି ଭିକ୍ଷା ମାଗେ ଦାସୀ ଶ୍ରୀପଦେ ଗୋସାଇଁ,’’

ବିଜ୍ଞମଣି ଯୁଧିଷ୍ଠିର ଯାଜ୍ଞସେନୀ-ବାଣୀ

ଶୁଣି ଯିବାପାଇଁ ତାଙ୍କୁ ଦେଲେ ଅନୁମତି ।

ତହୁଁ ରାଜସିଂହାସନେ ପରୀକ୍ଷିତଙ୍କର (୩)

ଅଭିଷେକ-ବିଧି ରାଜା ଯତନେ ସମ୍ପାଦି,

ବୈଶ୍ୟା-ଗର୍ଭଜାତ ଶାନ୍ତ ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ରସୁତ

ସାମ୍ରାଜ୍ୟ ଶାସନ ପାଇଁ ଶୈଶବେ ତାଙ୍କର,

ତହୁଁ ବୃଦ୍ଧା ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କୁ ରାଇ ନରସାଁଇ

କହିଲେ, ‘ଏ ଶିଶୁ, ଦେବି, ହେବ ଦଣ୍ଡଧର

ମୋର ଅନ୍ତେ ହସ୍ତିନାରେ ରାଜସିଂହାସନେ,

ଏକମାତ୍ର କୁଳାଙ୍କୁର ଏହି-କୁରୁକୁଳେ

ଗୋଟିଏ ପ୍ରସୂନ, ଆହା, ବିଶ୍ୱେ ବିଶ୍ୱ-ଗ୍ରାସି-

କାଳ-ଦାବାନଳ-ମୁକ୍ତ କୁରୁବଂଶବନେ ! (୨)

କାଳଦର୍ପହାରୀ ଦେବ ଦୀନବନ୍ଧୁଙ୍କର !

ପତି-ପିତୃ-ଭ୍ରାତୃ-ଶୋକେ ଆତୁରା ଉତ୍ତରା

ଅଶ୍ୱଥାମା-ଅସ୍ତ୍ରାନଳେ ତ୍ରସ୍ତ ହୋଇ ଯେବେ

ବିକଳେ ଶରଣ ଗଲା ଶରଣ-ବତ୍ସଳ–

ପାଦପଦ୍ମେ, ଚକ୍ରାୟୁଧ ଚକ୍ରର ଉଢ଼ାଳେ

ଝଟତି ଆଚ୍ଛାଦି ସେହି ଦୁଃଖିନୀ ଗରଭ

ବଞ୍ଚାଇଲେ ଶିଶୁସହ ଜନନୀ-ଜୀବନ,

ପାଳିବ ଏ ଶିଶୁ, ଦେବି, ପରମ ଯତନେ

ଗୃହାଶ୍ରମେ, ମୋର ଏହି ଅନ୍ତିମ ନିୟୋଗେ, (୧)

ସୁଭଦ୍ରାଙ୍କୁ ଏହିରୂପେ ଆଦେଶି ନୃମଣି

ଆଚରିଲେ ଶ୍ରାଦ୍ଧବିଧି ମାତୁଳବଂଶର,

ଉଗ୍ରସେନ, ବସୁଦେବ ଆଦି ଗୁରୁଜନେ

ବିହିତ ବିଧାନେ ବିହି ପ୍ରେତ-ଜଳାଞ୍ଜଳି, (୨)

ଅସ୍ତ୍ରଗୁରୁଙ୍କର ଗୁରୁ ବୃଦ୍ଧ ଭରଦ୍ୱାଜ, (୩)

ବଦରିକାଶ୍ରମବାସୀ ଋଷି ଦ୍ୱୈପାୟନ (୪)

(ଭାରତଭାରତୀ ଯାଙ୍କ ରସନା-ନର୍ତ୍ତକୀ),

ସୂର୍ଯ୍ୟ-ଶିଷ୍ୟ ଯାଜ୍ଞବଲ୍‌କ୍ୟ ସଂହିତା-ପ୍ରଣେତା,

ଯଜ୍ଞରତ ଜନକଙ୍କ ଗୁରୁ ପୁରାତନ, (୫)

ମାର୍କେଣ୍ଡେୟ କଳ୍ପଜୀବୀ, ଦେବର୍ଷି ନାରଦ,

ଅନନ୍ତେ ଅନନ୍ତ-ନାମ-କୀର୍ତ୍ତନ-ରସିକ, (୬)

ଯା ସଙ୍ଗୀତେ ପ୍ରେମୋଲ୍ଲାସେ ପ୍ରସ୍ଫୁରଣ ଛଳେ

ଲୋମାଞ୍ଚ ଲଭନ୍ତି ନଭେ ଜ୍ୟୋତିଷ୍କ-ମଣ୍ଡଳୀ,

ଜ୍ଞାନୀନ୍ଦ୍ର ବାଦରାୟଣି ଆଦି ମୁନିଗଣେ (୭)

ମହାଦରେ ଡାକି ରାଜା ଦେଲେ ନାନା ଦାନ-

ଗଜ, ବାଜୀ ମହୋଜ୍ଜ୍ୱଳ ସ୍ୟନ୍ଦନାଦି କରି

ସ୍ୱର୍ଗତ ଶାରଙ୍ଗଧର କେଶବ ଉଦ୍ଦେଶେ; (୧)

କୁଳଗୁରୁ କୃପାଚାର୍ଯ୍ୟ-ପଦେ ପରୀକ୍ଷିତେ (୨)

ସମର୍ପି କହିଲେ, ‘‘ଗୁରୋ, ଦାସ-ଅନୁଦାସ

ଏ ତୁମ୍ଭର, ଦୟା ବହି ବାଲ୍ୟେ ଯଥା ମୋତେ

ଶିଖାଇଲ ଧନୁର୍ବେଦ, ଏହାକୁ ସେପରି

ଶିଖାଇବ, ଏହି ଭିକ୍ଷା ମାଗୁଛିଁ ପୟରେ,

ଆହେ ରଣବିଶାରଦ ସେନାପତିଦଳ,

ତୁମ୍ଭ ବାହୁ-ଛାୟା-ତଳେ ବଢ଼ୁ ଏ କୁମର

ମଣ୍ଡିବାକୁ ହସ୍ତିନାର ଶୂନ୍ୟସିଂହାସନ,

ରଣମୁଖେ ଅଗ୍ରଯାୟୀ ଥିଲା ଯେ ତୁମ୍ଭର,

ଯା ବିକ୍ରମେ ବିଚଳିତ ହୋଇ ରଣସ୍ଥଳେ

ଲଙ୍ଘିଣ ସମର-ଧର୍ମ ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଆପଣେ

ଅସମ ସମରେ ଯାର ସାଧିଲେ ନିଧନ,

କୁରୁସେନା ବିମର୍ଦ୍ଦନ, ପରବ୍ୟୂହଭେଦୀ

ମହାରଥୀ ଅଭିମନ୍ୟୁ-ହୃଦୟ-ଶୋଣିତ

ବହୁଛି ଏ ଶିଶୁ ଦେହେ, ଏହା ନ ବିସୋରି

ରଖିବ ଶିଶୁକୁ ନିଜ ଦେହ ଆବରଣେ,

ସାଙ୍ଗ ହେଲା ଆଜିଠାରୁ ରାଜପଣ ମୋର,

ସମସ୍ତଙ୍କୁ କର ଯୋଡ଼ି ମାଗୁଛି ମେଲାଣି,

ବନେ ଚରି ଆଚରିବି ଆରଣ୍ୟକ-ବ୍ରତ ।’’

ବିଷଣ୍ଣ ସରବେ ହେଲେ ରାଜାଙ୍କ ବଚନେ,

‘‘ରାଜ୍ୟ ତେଜିଯିବେ ରାଜା’’ ଏ ବାର୍ତ୍ତା ନବରେ

ନବରୁ ନଗରେ, ତହୁଁ ବ୍ୟାପି ଜନପଦେ,

ବୁଡ଼ାଇଲା ଶୋକୋଚ୍ଛ୍ୱାସେ ସମଗ୍ର-ମେଦିନୀ,

ବୋଲାବୋଲି ହେଲେ ଲୋକେ ଯାର ଛତ୍ରତଳେ

ଜାଣୁ ନ ଥିବେଟି ଜନେ, ନିର୍ଦ୍ଦୋଷ ଯାବତ,

ରାଜଦଣ୍ଡ ଅଛି ବୋଲି; ଦୋଷୀ ଦେଖି ପୁଣି

ନ ସଂହାରି ବିହୁଥିଲା ସଂସ୍କାର ମାତର

କରୁଣା-କୋମଳ-ନ୍ୟାୟ ଯାର ଏ ଜଗତେ,

ତିନି ଲୋକେ ପୁଣ୍ୟଶ୍ଲୋକ ସେହି କୁରୁମଣି

ଯିବେ କି ଆମ୍ଭଙ୍କୁ ଛାଡ଼ି ? ଆହା ରେ ଦଇବ

ସତେ କି ସାଧିବୁ ଦାଉ ତୁହି ଏତେ ଦିନେ !

ହେ ଧର୍ମ, ହେ ସତ୍ୟ, ତୁମ୍ଭେ ହେଲଟି ଅନାଥ

କେ ଆଉ ନିଷ୍କାମେ ଧନ, ପ୍ରାଣ ମାୟା ତେଜି

ତୁମ୍ଭଙ୍କୁ ତୁମ୍ଭରି ଲାଗି ଭଜିବ ଏ ଭବେ ?

ଦୟା, କ୍ଷମା, ତୁମ୍ଭେ ଏବେ ହେଲଟି ଅବୀରା !

ଅବୀରା ମା ବସୁନ୍ଧରା ! -ଅବୀରା ସନ୍ତତି

ହେଲେ ସିନା ଏତେ ଦିନେ, ଦୀନହୀନ, ପ୍ରଜା,

ଚଉଦିଗୁଁ ପ୍ରଜାପୁଞ୍ଜ ଆସି ଦଳେ ଦଳେ

(ଚଉପାଶୁଁ ହ୍ରଦମୁଖେ ଗିରିସ୍ରୋତ ଯଥା)

ନବର-ପ୍ରାଙ୍ଗଣ ପ୍ଳାବୀ ଲୋତକ-ପ୍ଳାବନେ

ନୃପଙ୍କ ଛାମୁରେ କଲେ ରହିବାକୁ ଅଳି,

ଭବର ଭଙ୍ଗୁରଭାବ ଜାଣି ଯୁଧିଷ୍ଠିର

ନିବେଶିଣ ଥିଲେ ଚିତ୍ତ ସୁଚେତା ଶାଶ୍ୱତେ, (୧)

ତେଣୁ ପ୍ରଜାଙ୍କର ମାୟା ତୁଟିଲେ ସହଜେ ।

ସମାଦରେ ଯଥାବିଧି ଆମନ୍ତ୍ରି ଭୂପତି

ସାମନ୍ତ-ରାଜନ୍ୟ ଦଳେ, ପୌର, ଜାନପଦେ,

ମହାଯାତ୍ରା ଲାଗି ତହୁଁ ହେଲେ ସଜ୍ଜୀଭୂତ

ଚାରିଭାଇ କୃଷ୍ଣା ସହ ; ବରାଙ୍ଗୁ ଉତାରି

ରତ୍ନମୟ ଶିରସ୍ତ୍ରାଣ, ସାରସ୍ୱତ ଭୁଷା,

ବସନ ଭାସ୍ୱର ଯେହ୍ନେ ଗଢ଼ା ସୌରକରେ ;

ପିନ୍ଧିଲେ ବକଳ ରାୟେ; ଭୀମ ସବ୍ୟସାଚୀ ;

ଯାମକ ସୋଦର ବେନି, ପାଟମହାଦେଈ

ଦ୍ରୁପଦ-ଦୁଲଣା ପଦ୍ମପଲାଶ-ଲୋଚନା,

ବଳ୍‌କଳୀ ରାଜାଙ୍କୁ ଦେଖି ସର୍ବେ ହୃଷ୍ଟମନେ

ସଜହେଲେ ସେହିକ୍ଷଣି ଆରଣ୍ୟକ-ଦେଶେ,

ପୂର୍ବେ ଦ୍ୟୂତେ ପରାଜିତ ହୋଇ ପଞ୍ଚଭାଇ

କୃଷ୍ଣା ସଙ୍ଗେ ଯେଉଁ ବେଶେ ବାହାରିଣ ଥିଲେ

ଦେଖି ସର୍ବେ ଜରଜର ହେଲେ ମହାଶୋକେ,

ମର୍ମଭେଦୀ ହାହାକାର ପୂରିଲା ନବର,

ମାତ୍ର ଏ ବିଷାଦେ ଭାଗୀ ନୋହିଲେ ଯାତ୍ରିକେ,

ଥୋଇଥିଲେ ମନ ଯେଣୁ ମାୟା-ମୋହ-ପାରେ

ତାମସ-ପ୍ରପଞ୍ଚାତୀତ ଅନାମୟଧାମେ,

ଆଚରି ସେ କାଳୋଚିତ-ଯଜ୍ଞ ପାଣ୍ଡୁ ସୁତେ

ଶୋଭାନା-ହସ୍ତିନା-ରୌପ୍ୟରସନା-ଜାହ୍ନବୀ-

ଜଳେ ଯଜ୍ଞାନଳ ତହୁଁ କଲେ ଜଳସାତ,

କୃଷ୍ଣା ସଙ୍ଗେ ପଞ୍ଚଭାଇ ବାହାରିଲେ ପୁରୁ,

ଦିଶିଲା ଅନାଥା ପ୍ରାୟ ହସ୍ତିନା ନଗରୀ

ବିକଳା, ଯେସନ ରାହୁଗ୍ରସ୍ତ ଶଶିକଳା,

ଚୌଦିଗେ ଉଠିଲା ମହାଶୋକର ଚହଳ;

ଉଦ୍‌ବେଳ ସାଗର ପ୍ରାୟ ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ପ୍ରଜା

ଗଳଦଶ୍ରୁନେତ୍ରେ, ପୁଣି ଦୀନହୀନ ବେଶେ

ଉଚ୍ଚୈସ୍ୱରେ କାନ୍ଦି ସର୍ବେ ଚାଳିଲେ ଗହଣେ,

ପାଦଚାରୀ ବଳ୍‌କଳିନୀ ଦ୍ରୌପଦୀଙ୍କୁ ଦେଖି

ବକ୍ଷେ କର ମାରି ଉଚ୍ଚେ କାନ୍ଦିଲେ ଅଙ୍ଗନା

ଅଳିନ୍ଦେ, ଗବାକ୍ଷେ, ଦ୍ୱାରେ, ପ୍ରସାଦଶିଖରେ;

ଚାରି ସହୋଦର ପୁଣି ଯାଜ୍ଞସେନୀ ମେଳେ

ଚାଲିଲେ ରାଜେନ୍ଦ୍ର ତେଜି କୁଳ ରାଜଧାନୀ;

ସ୍ନେହବଶେ ଶ୍ୱାନଟିଏ ଚାଲିଲା ପଶ୍ଚାତେ,

ଚାଲିଲେ ରାଜେନ୍ଦ୍ର ସହ ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ପ୍ରଜା,

ପାତ୍ର, ମନ୍ତ୍ରୀ, ସଭାସଦ, ନବର-ନିଯୋଗ,

ବହୁଦୂର ଯାଇ ଗୃହେ ବାହୁଡ଼ି ଯିବାକୁ

ରାଜାଙ୍କ ବିନୟବାଣୀ ଶୁଣି ପୁନଃ ପୁନଃ

‘ଆଉ ଖଣ୍ଡେ’ ‘ଆଉ ଖଣ୍ଡେ’ କହି କଲେ ଅଳି

ବାଷ୍ପାକୁଳ ନେତ୍ରେ, ବାଷ୍ପ-ଗଦ୍‌ଗଦ ବଚନେ;

ପୋଷିଥିଲେ ଆଶା ଅବା ଫେରିବେ ପାଣ୍ଡବେ

କୁରୁପୁରେ, ବୃଥା ଆଶା, ଫେରଇ କି କେବେ

ସିନ୍ଧୁଗାମୀ ସ୍ରୋତ, ଅବା, ରୁକ୍ମିଣୀର ରଥ ?

ରବିଙ୍କି ଦିନାନ୍ତେ ଦେଖି ଅସ୍ତାଚଳ-ଚୂଡ଼େ

କୃପ ଯୁଯୁତ୍ସଙ୍କ ସଙ୍ଗେ ସର୍ବେ ବାହୁଡ଼ିଲେ

ମହାଶୋକେ, ରାଜଶୂନ୍ୟ ପରେ ପୁରବାସୀ,

ଉଲୁପୀ ନାଗେନ୍ଦ୍ର-ଜେମା ଜହ୍ନୁସୁତା ସ୍ରୋତେ

ଝାସିଣ, ପଶିଲେ ତହୁଁ ଅତଳ ପାତାଳେ, (୧)

ବାହୁଡ଼ିଲେ ପତିଶୋକେ ବିଧୁରା ସୁନ୍ଦରୀ

ଚିତ୍ରାଙ୍ଗଦା ମଣିପୁରେ ନିଜ ଦଳବଳେ । (୨)

ପାଞ୍ଚାଳୀ ସହିତେ ଆଗେ ଗଲେ ପୂର୍ବାଞ୍ଚଳେ

ତୀର୍ଥାଟନ-ମହାବ୍ରତ ମନାସି ମାନସେ,

ଏକାମାତ୍ର ଧର୍ମୋନ୍ମୃଖ ହୃଦୟ ତାଙ୍କର,

ଆତ୍ମା ପରମାତ୍ମା ପ୍ରତି ନିରତେ ଧାବିତ,

ବିଶ୍ୱାସରେ ମହାବଳୀ, କ୍ଳେଶ ମଣି ସୁଖ

ଭ୍ରମିଲେ ଅସଂଖ୍ୟା ଗିରି, କାନ୍ତାର, କନ୍ଦରା,

ନଦ, ନଦୀ, ମହାରଣ୍ୟ; ଅଗ୍ରେ ଯୁଧିଷ୍ଠିର

ଧର୍ମ୍ମବୀର, ସତ୍ତ୍ୱଗୁଣେ ଅଗ୍ରଣୀ ଜଗତେ,

ବୟୋଜ୍ୟେଷ୍ଠ, ଗୁଣଜ୍ୟେଷ୍ଠ, ଶିଷ୍ଟ, ଶାନ୍ତମତି,

ତାଙ୍କ ପଛେ ଭୀମ, ଭୀମ ପଛେ ଧନଞ୍ଜୟ

ଧନୁଷ୍ପାଣି, ଚିର-ପୂର୍ଣ୍ଣ-ଦିବ୍ୟ-ତୂଣ-ଧାରୀ,

ଯେଣୁ ସେହି ସର୍ବଜୟୀ ଧନୁତୂଣମାୟା

ତୁଟି ନ ପାରିଣ ସଙ୍ଗେ ଆଣିଥିଲେ ବଳୀ,

ସେହି ଧନୁ, ସେ ତୂଣୀର ବୈରାଗ୍ୟ-ବିରୋଧୀ,

ଚାଲନ୍ତି ଫାଲ୍‌ଗୁନି ପଛେ ମାଦ୍ରୀସୁତ ବେନି,

ତାଙ୍କ ପଛେ ଯାଜ୍ଞସେନୀ ଗଜେନ୍ଦ୍ର-ଗାମିନୀ,

ସ୍ନେହ ଗୁଣେ ବଦ୍ଧ ଶ୍ୱାନ ଚାଲେ ସର୍ବ ପଛେ,

ମଥୁରା କଳ୍ମଷ-ହରା ଜଗତୀରୁ ଯହିଁ (୧),

ଦେଖୁଥିଲେ କୁତୂହଳେ ଯାଦବୀ ଯୁବତୀ,

ଘନ-ନୀଳଦ୍ୟୁତି ଚକ୍ରବାକିନୀ ଯମୁନା,

ହେମ-ଭକ୍ତିମତୀ କି ସେ ଅବନୀର ବେଣୀ; (୨)

ପ୍ରୟାଗ, ପାବନ ଗଙ୍ଗା ଯମୁନା ସଙ୍ଗମେ,

କଳ୍ପସ୍ଥାୟୀ କଳ୍ପବଟ ଛାୟାରେ ଶୀତଳ,

ପତିଙ୍କ କୁଶଳ-ଭିକ୍ଷା ପତିପ୍ରାଣା ସୀତା

କରିଥିଲେ ଯାର ମୂଳେ ବନଯାତ୍ରା-କାଳେ,

ହରଶୂଳ-ଶିଖୋପରି ପୁରୀ ବାରାଣସୀ,

ହର-ଶୈଳୋପମ ଯହିଁ ତୁଙ୍ଗ ସୌଧପନ୍ତି

ଦେଖନ୍ତି ବିମ୍ବିତ ମୁଖ ଜାହ୍ନବୀ-ଦର୍ପଣେ; (୩)

ସରଯୂର ସ୍ରୋତେ ପୂତ ସାକେତ ନଗରୀ

ରଘୁକୁଳ-ରାଜଧାନୀ ଧନ୍ୟା ଧନ୍ୟ ଗୀତେ; (୪)

ବରେଣ୍ୟ ନୈମିଷାରଣ୍ୟ, ପର୍ଣ୍ଣାଶନ-ବ୍ରତୀ (୫)

ଯହିଁ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଯାଗେ, ହୃଦ ବେଦି ଯହିଁ,

ଆତ୍ମା ଯଜମାନ, ଶ୍ରଦ୍ଧା ପତ୍ନୀସ୍ୱରୂପିଣୀ,

ତପ ବହ୍ନି, କାମ ଆଜ୍ୟ, କ୍ରୋଧ ଯଜ୍ଞପଶୁ,

ଧୈର୍ଯ୍ୟଯୂପ, ତ୍ୟାଗ ହୋତା, ବଚନ ଉଦ୍‌ଗାତା,

ସୋମରସ ସୁମଧୁର ଭକ୍ତି ଅଧୋକ୍ଷଜେ;

ଗୟାପୁରୀ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଗୟାସୁର-ଶିରେ,

ଯହିଁ ବହେ ଫଲ୍‌ଗୁ ଅନ୍ତଃସଲିଳା ତଟିନୀ;

ରାଜଗିରି ବିରାଜିତ ଶତ ପ୍ରସ୍ରବଣେ, (୧)

ଜରାସନ୍ଧେ ବଧିଥିଲେ ଗିରିଦୁର୍ଗେ ଯହିଁ

ବାୟୁସୁତ ବୃକୋଦର କେଶବ କୌଶଳେ,

ମହାଶକ୍ତି ପୀଠ ପୂତ ଭାଗୀରଥୀ-ତୀରେ,

ବିରାଜନ୍ତି ଯହିଁ ଦେବୀ ନୃମୁଣ୍ଡମାଳିନୀ; (୨)

ଲୌହିତ୍ୟା-ତରଙ୍ଗେ ଧୌତ ପ୍ରାଗ୍‌ଜ୍ୟୋତିଷପୁରୀ,

ଲଭିଛି ଅଭିଖ୍ୟା ଯେହୁ କାମାଖ୍ୟା-ପ୍ରସାଦେ, (୩)

ପାଣ୍ଡୁ ଜଳାରଣ୍ୟ ମଧ୍ୟେ କପିଳ-ଆଶ୍ରମ, (୪)

ମହର୍ଷିଙ୍କ ରୋଷାନଳେ ହୋଇ ଭସ୍ମୀଭୂତ

ଭଗୀରଥତପଃଫଳେ, ଅବନୀପ୍ରବଣା

ତ୍ରିଲୋକପାବନୀ ଗଙ୍ଗା ପାବନ-ପରଶେ;

ବର୍ଗଭୀମା-ଅଧିଷ୍ଠିତ ମହୀସ୍ୱର୍ଗୋପମା,

ଇନ୍ଦ୍ରଚାପ-ଚାରୁ-ପୋତ-ପତାକା-ମାଳିନୀ,

ଗଙ୍ଗାମୁଖେ ପୋତଧାତ୍ରୀ ତାମ୍ରଲିପ୍ତି ପୁରୀ, (୧)

ବିପଣିବୀଥିକା ଯାର ସମୁଜ୍ଜ୍ୱଳ ସଦା

ଦ୍ୱୀପାନ୍ତରାଗତ-ମଣି-ମୌକ୍ତିକ-ପ୍ରବାଳେ;

ପଞ୍ଚାଳେ, କୋଶଳେ ପୁଣି ବିଦେହେ, ମଗଧେ,

ଅଙ୍ଗେ, ବଙ୍ଗେ ଏହି ମତେ ନାନା ସ୍ଥାନେ ଭ୍ରମି,

ନାନା ତୀର୍ଥ ସେବି, ଶୂରେ ଆସିଣ ମିଳିଲେ,

ଉତ୍କଳର ପ୍ରାଚ୍ୟ-ନୀର ପ୍ରାଚୀର-ଆକୃତି, (୨)

ନୀଳ-ଫେନାକୁଳ-ତୁଙ୍ଗ-ତରଙ୍ଗ-ଭଙ୍ଗୁର,

ନୀଳାଚଳତଟେ, ଯହିଁ ଲୋଟେ ବାରାନିଧି (୩)

ଗମ୍ଭୀର ନିର୍ଘୋଷେ ଘୋଷି ବିଶ୍ୱ ଚରାଚରେ,

ଗର୍ଜ୍ଜଇ କି ନିଜ ବିଷଜ୍ୱାଳା ଅସମ୍ଭାଳେ

ଫଣୀନ୍ଦ୍ର ବାସୁକି ଅବା ଫଣାଶ୍ରେଣୀ ତୋଳି !

ଉଲ୍ଲୋଳ କଲ୍ଲୋଳଲୀଳା ହେରି କୁତୂହଳେ

ବୀରବୃନ୍ଦ ସର୍ବେ ହେଲେ ସ୍ତବ୍‌ଧ ବିସ୍ମୟେ !

ସହସା ତରଙ୍ଗ ଭେଦି ଉଠିଲେ ଅଗ୍ରତେ

ଦିବ୍ୟ-ବପୁଷ୍ମନ୍ତ ଜ୍ୱାଳାମାଳା-ବିଭୂଷିତ

ଭାସ୍ୱର ପୁରୁଷ ଏକ ସାଗର ଉଦ୍ଭାସି,

ଯା ଦର୍ଶନେ ବେଳାଭୂମିଚାରୀ ମୃଗଯୂଥେ

ସଚକିତେ ମହାତ୍ରସ୍ତେ ପଳାଇଲେ ଦୂରେ,

ମଧ୍ୟମପାଣ୍ଡବେ ଚାହିଁ ସେ ଦିବ୍ୟପୁରୁଷ (୨)

ବୋଇଲେ, ‘‘ହେ ବୀର, ଚିହ୍ନିପାରିଲଟି ମୋତେ,

ଦହିଣ ଖାଣ୍ଡବବନ ବାସବପାଳିତ

ତୋଷି ମୋତେ, ଲଭିଥିଲ ଦେବ ଦୈତ୍ୟ ନରେ

ଦୁର୍ଜୟ, ହେ ଜିଷ୍ଣ୍ରୁ, ଏହି କୋଦଣ୍ଡ ଗାଣ୍ଡୀବ, (୩)

ଏ ଅକ୍ଷୟ ତୂଣଯୁଗ୍ମ, କର୍ଣ୍ଣ ରୂପେ ଯାହା

କର୍ଣ୍ଣଧାରାରୂପେ ତୁମ୍ଭେ ଧରି ବରଭୁଜେ

ପାଣ୍ଡବର ଆଶା-ତରୀ ପାରି କଲ ହେଳେ

ଅକୂଳ ଅତଳ କୁସୁମର-ସାଗରେ,

ଆଣି ଦେଇଥିଲି ମୁହିଁ ଏହି ମହାଧନୁ

ତୃଣ ସଙ୍ଗେ ଯେଉଁ କାର୍ଯ୍ୟେ, ସାଙ୍ଗ ସେ ଭୂତଳେ,

ଏବେ, ମହାବାହୁ, ଆଉ ବହିବ କି ଲାଗି

କରେ ଏହା ? ଉଚିତ ତା ଦେବାର ଫେରାଇ,

ଫିଙ୍ଗିଦିଅ ପାରାବାରେ ତୂଣ ସଙ୍ଗେ ଧନୁ,’’

ଅଗ୍ନିଙ୍କି ନମିଲେ ସର୍ବେ ପୟୋଧି-ପୁଳିନେ,

ଅଗ୍ରଜ ସଙ୍କେତେ ତହୁଁ ପାର୍ଥ ମହାମତି

ଫିଙ୍ଗିଲେ ସାଗରେ ଧନ ବେନି ତୂଣ ସହ,

ଆଦରେ ନୀଳାମ୍ବୁ ସ୍ୱାମୀ ପ୍ରସାରି ଅମ୍ବରେ

ଉତ୍ତୁଙ୍ଗ-ତରଙ୍ଗ-ବାହୁ ନେଲେ ତା ତକ୍ଷଣେ,

ବୁଡ଼ିଗଲା ଜଳେ ସେହି ଆଭାମୟ ଧନୁ,

ମିଶିଯାଏ ମେଘେ ଯେହ୍ନେ ତ୍ରିବର୍ଣ୍ଣ ରଞ୍ଜିତ

ଶକ୍ରଚାପ, ତଡ଼ିଲ୍ଲତା-ଶିଞ୍ଜିନୀ ସଂଯୁତ,

ବିନୟେ ଅନଳଦେବେ ବିନୟଭୂଷଣ

ପୁଚ୍ଛିଲେ ପାଣ୍ଡବପତି କୃତାଞ୍ଜଳିପୁଟେ,

‘‘ଭୋ ଦେବ, ଏ କେଉଁ ସ୍ଥଳୀ ? କି ଲାଗି ଏଠାବେ

ସିନ୍ଧୁ ଗର୍ଭେ ହୋଇଥିଲା ତୁମ୍ଭ ଆବିର୍ଭାବ ?’’

ଉତ୍ତରିଲେ ଅଗ୍ନି, ‘‘ଏହା ନୀଳାଚଳ ଧାମ,

ସୃଷ୍ଟି ଦିନୁ ଅପ୍ରସିଦ୍ଧ ଥିଲା ମହୀତଳେ,

ପ୍ରଭାସେ ଯେ ଦିନେ ହେଲା ଯଦୁବଂଶ କ୍ଷୟ,

ଚତୁର୍ଭୁଜ ରୂପ ପ୍ରଭୁ ଧରିଲେ ସେକାଳେ

ଯୋଗବଳେ ଯୋଗେଶ୍ୱର, ସାଙ୍ଗ ଦେଖି ଭବେ

ଭୂଭାର ହରଣ-ବ୍ରତେ, ହେଲେ ପୁଲକିତ,

ଏକମାତ୍ର ନିଜ କୁଳେ ପ୍ରଦ୍ୟୁମ୍ନେ ନିରେଖି

ଜୀବିତ, ଭକତ ବାକ୍ୟ ଫଳାଇବା ଲାଗି

ପେଷିଲେ ଆୟୁଧ ତାର ନିଧନ ମନାସି,

ସଂହାରି ଶମ୍ବରରିପୁ, ନା ବାହୁଡ଼ି ଆଉ (୧)

ଶ୍ରୀକରେ ତାଙ୍କର ଚକ୍ର, ଅମ୍ବର ଉଦ୍ଭାସି,

ଦିଗବାଳେ, ବ୍ୟୋମଚରେ ହୋଇ ନମସ୍କୃତ,

ମହାବେଗେ ଆସିଲା ସେ ରତ୍ନାକର କୂଳୁଁ

ପୂର୍ବମୁଖେ, ହୀନପ୍ରଭ କରି ଦିନନାଥେ,

(ହୀନାଂଶୁ ତାଙ୍କରି ତେଜେ ସୁଧାଂଶୁ ଯେସନ)

ଏହି ଭଳି ଦୃଶ୍ୟ ବିଶ୍ୱେ ଦେଖିଥିଲେ ଥରେ

ତେତ୍ରାଯୁଗେ ବିଶ୍ୱବାସୀ, ବିଶ୍ୱମ୍ଭରାସୁତ ।

ସୁନ୍ଦରୀ-ସାମନ୍ତମଣୀ ସତୀ-ଶିରୋମଣି

(ପୂତ ହେଲି ମୁହିଁ ଯାଙ୍କ ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗ ପରଶେ (୨)

ଲଙ୍କାପୁରେ) ସୀତା ସଙ୍ଗେ ଯେବେ ରଘୁବୀର

ନୀଳାମ୍ବରେ, ଦିଗ୍‌ବଳୟ ପ୍ଳାବି ପ୍ରଭାପୂରେ; (୩)

ବିଶ୍ୱେ ତେଜସାର ଚକ୍ର-ଆଲୋକେ ସେକାଳେ

ଆଲୋକିତ ହେଲା କ୍ଷଣେ ସୃଷ୍ଟିସୀମା ପାରେ

ଆଦିମ-ତମସଗର୍ଭ, ତୋଜୋରୂପୀ ଯେତେ (୪)

ରବି, ଶଶୀ, ଗ୍ରହ, ତାରା, ମୁହିଁ ଆଦି କରି

ଅନ୍ଧ ହୋଇଗଲୁଁ ସର୍ବେ ସେହି ତେଜପୁରେ,

ସ୍ଫୁଲିଙ୍ଗ ତାଙ୍କରି ସିନା ମୁହିଁ ରାଜଋଷି,

ପ୍ରସରିଣ ଥିଲା ଆଗେ ଅଶରୀରୀ-ବାଣୀ

ଦେବଲୋକେ, କୃଷ୍ଣ କରୁଁ ଆସି ଚକ୍ରବର

ପଡ଼ିବ ଯେ ଠାବେ ତହିଁ ହେବ କଳିଯୁଗେ

ଭାବଗ୍ରାହୀ-କେଶବର ଭାବୀ-ଅବତାର,

ପତିତପାବନାବାନା ଉଡ଼ିବ ଭୂତଳେ;

ଅବତରି ଏହିଠାରେ ତେଜକୁଳପତି

ସୁଦର୍ଶନ ବିଶ୍ୱଦ୍ରୋହୀ ଦନୁଜ-ଧର୍ଷଣ,

‘‘ସିନ୍ଧୁଗର୍ଭେ ପ୍ରବେଶିଲେ ସଙ୍କୋଚି ସ୍ୱ ବପୁ,

ତଥାପି ଉତ୍କଳ ହୋଇ ବାରି ଅସମ୍ଭାଳେ

ପ୍ଲାବିଲା ଭୂଖଣ୍ଡ, ଖଣ୍ଡପ୍ରଳୟ ଆକାରେ,

ଘୋର ନାଦେ ଚରାଚରେ ଉପୂଜାଇ ତ୍ରାସ,

(୩) ପ୍ରଭାର ପ୍ଳାବନରେ ଚକ୍ରବାଳ ପ୍ଳାବିତ କରି ।

(୪) ଆଦିମ ତମସଗର୍ଭ-ଆଦିମ ଅନ୍ଧକାରର ଗହ୍ୱର ।

ମହାୟାସେ ପାଶୀ ତହୁଁ ଉର୍ମି-ପାଶଯୋଗେ’

ଫେରାଇଲେ ନିଜରାଜ୍ୟେ, ରହିଗଲା ଯାହା,

ହ୍ରଦାକାରେ ପରିଣତ ବେନି ଦିଗେ ଏବେ

ନିମ୍ନଭୂମେ, ସର ପୁଣି ଚିଲିକା ଆଖ୍ୟାତ, (୧)

ସେ ଦିନୁ, ହେ ପୁଣ୍ୟଶ୍ଳୋକ, ଲୋକେ ଏହି ସ୍ଥଳୀ

ସିନ୍ଧୁତୀରେ ବୋଲାଉଛି ଚକ୍ରତୀର୍ଥ ନାମେ, (୨)

ସଚେତନ ହରିହେତି ରହିବେ ସମ୍ପ୍ରତି (୩)

ପାଶିପାଶେ, ଅବତୀର୍ଣ୍ଣ ହେଲେ ବିଶ୍ୱମ୍ଭର,

ପୂର୍ବବିଧିମତେ ଯାଇ ଖଟିବେ ଶ୍ରୀପଦେ,

ଆସିଥିଲି ଖଟଣିରେ ଶ୍ରୀଚକ୍ର ଛାମୁରେ

ଆଜ ମୁହିଁ, ତେଣୁ ହେଲା ତୁମ୍ଭ ସଙ୍ଗେ ଭେଟ,

ଭାଗ୍ୟଫଳେ ତୁମ୍ଭେ ଆସି ମିଳିଲ ଏଠାବେ,

ପୁଣ୍ୟତମ ଏ ସୈକତ ବିଶ୍ୱ-ଚରାଚରେ, (୪)

ବାଛି ନେଇଛନ୍ତି ଯାହା ନିଜେ ଲୀଳାମୟ

ପୁଣି ମର୍ତ୍ତ୍ୟଲୀଳା ଲାଗି ଅଖିଳ ଭାରତେ;

ପର୍ଣ୍ଣଦଳେ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଯେହ୍ନେ ପ୍ରସୂନ ଲଳିତ,

ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଏ ଉତ୍କଳଭୂମି ଗୁଣେ ଗରୀୟସୀ,

ପଶ୍ମିମେ ଭାର୍ଗବାଶ୍ରମ ମହେନ୍ଦ୍ର-ଶିଖରୀ, (୨)

ଚିରକୋଳାହଳମୟ ପୂର୍ବେ ପୟୋନିଧି,

ପୁଷ୍ପକୁଣ୍ଡେ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ତାର କେଶର ଯେସନେ,

ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଏ ନୀଳାଦ୍ରିଧାମ ସମଗ୍ର ଉତ୍କଳେ,(୩)

ନିବସନ୍ତି ନାନା ସ୍ଥାନେ ଦେବଦେବୀ ଯେତେ,

ଭାରତ, ଭାରତଖଣ୍ଡେ, ଆସି ଏ ପ୍ରଦେଶେ

ବିହରିବେ ଠାବେ ଠାବେ ନିଜ ରୁଚିମତେ,

ଠୁଳ ହେବେ ଅବଶେଷେ ପୁଣି ଏ ପୁଳିନେ,

ଅଖିଳ ଭାରତ-ତୀର୍ଥ-ଭ୍ରମଣ-ସୁକୃତ

ଲଭିବେ କଳିରେ ଲୋକ ଏହି ସ୍ଥଳେ ଭ୍ରମି;

ମାନସୁଁ କଳୁଷ ମଳ ଯିବେ ଅପସରି,

ମୋ ଯୋଗେ ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣର ଯଥା, ଏ ତୀର୍ଥସେବନେ

ସ୍ଫୁରିବ ଅମଳଜ୍ଞାନ, ଲଭି ପୂର୍ଣ୍ଣାହୁତି

ହୋମକୁଣ୍ଡେ ଜଳିଉଠେ ଯଥା ମୋର ଶିଖା,

ଶଙ୍ଖ, ଚକ୍ର, ଗଦା,ପଦ୍ମ ହୋଇ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ।

ଏ ଉତ୍କଳ କଳେବରେ ଏବେ ଦେବାଦେଶେ;

ଆସିଲେଣି ସୁଦର୍ଶନ, ଶଙ୍ଖ ପଦ୍ମ ଗଦା

ରଖିଛନ୍ତି ରତ୍ନାକର ମହାଦରେ ଯାହା,(୨)

ଦେବାଦେଶମତେ ମୁହିଁ ତାଙ୍କ ପାଶେ ଯାଇ,

ଆଣି, ହେ ପାଣ୍ଡବରାଣ, ନିହିବି ଉତ୍କଳେ;

ଇଚ୍ଛାଯେବେ, ମୋର ସଙ୍ଗେ ଚାଲ, ମହାବାହୁ !

ଦେଖିବ ଅଶେଷ ତୀର୍ଥ ଗିରି ନଦ ନଦୀ,

ଦେବଙ୍କ ବଚନେ ସର୍ବେ ପ୍ରସନ୍ନ ମାନସେ

ଅବଗାହି ସିନ୍ଧୁଜଳେ ଉଦ୍ଦେଶେ ନମିଲେ

ଭାବୀ-ମର୍ତ୍ତ୍ୟ ବଇକୁଣ୍ଠ-ସାଇଁ ପଦ୍ମପାଦେ,(୩)

ଅହୋରାତ୍ର ରହି ତହିଁ, ଭାସିଲା ଯେକାଳେ

ଉଷାର ସୀମନ୍ତମଣି ତାରା ପାହାନ୍ତିଆ

ପ୍ରାଚୀକୂଳେ ଉର୍ମିଶିରେ (ଛାଡ଼ିଦିଏ ଯେବେ

ନିଜ ପଲ ମହିଷାଳ ସିନ୍ଧୁ-ତୀରବାସୀ,

ଚରିବାକୁ ବର୍ତ୍ମ-ଶୂନ୍ୟ ବେଣାପୂର୍ଣ୍ଣ ପାଟେ

ପୁଣ୍ୟନୀରା ଭାର୍ଗବୀର) ନୀଳାଚଳ ତେଜି (୪)

ଚାଲିଲେ ମହେନ୍ଦ୍ର ମୁଖେ ଅନଳ ସହିତେ ।

ଅଗ୍ନି ସଙ୍ଗେ ପଞ୍ଚଭାଇ ବାୟୁକୋଣେ ଯାଇ

ମହେନ୍ଦ୍ର-କାନ୍ତାର-ପଥେ, ମିଳିଲେ ବହନ (୧)

କଲ୍ଲୋଳିନୀ କୁଳେଶ୍ୱରୀ ମହାନଦୀ କୂଳେ;

ଗଗନପରଶୀ ବେନି ଦିଗେ ତୁଙ୍ଗଭୃଗୁ-

ସଙ୍କଟେ ସଙ୍କୋଚି ବପୁ, ବାହାରଇ ଯହିଁ

ପୁଣି ପୂର୍ବାକାରେ ସ୍ରୋତ ପୂର୍ବସିନ୍ଧୁଗାମୀ (୨)

ବିଜନ-ଭୀଷଣ ସ୍ଥଳୀ, ବନଗଜବ୍ରଜ–

କଣ୍ଡୁଳ-କପୋଳ-ପିଣ୍ଡ ଘର୍ଷଣେ କମ୍ପିତ–

ଦ୍ରୁମାବଳୀ ଦେହୁଁ ଯହିଁ ଝରଇ ପ୍ରବାହେ

ସୁରଭି ଅରଣ୍ୟ ପୁଷ୍ପ ପୁଞ୍ଜ ପୁଞ୍ଜ ହୋଇ,

ବନଦେବୀଙ୍କର କି ସେ ଅର୍ଘ୍ୟ-ଲାଜାଞ୍ଜଳି ? (୩)

ବ୍ୟାପିଜଳେ, ସ୍ଥଳେ, ନଦୀପୁଳିନେ, କାନନେ,

ଉପୁଜାଏ ମନେ ସନ୍ଧ୍ୟା ଆଗମର ଭ୍ରମ,

ତୁଟଇ ଯେ ଭ୍ରମ ଦେଖି ଦୂରେ ପୃଷ୍ଠଭାଗେ

ଅସୁଖିର, ଆହା, ପୂର୍ବସୁଖ-ସ୍ମୃତି ପରି !

ଅସ୍ତାତପେ ଉଦ୍ଭାସିତ ତୁଙ୍ଗ ଶୃଙ୍ଗାବଳୀ; (୧)

ପର୍ଣ୍ଣ-ଶେଯେ ତହିଁ ନିଶି ଯାପି ବଟମୂଳେ

(ଯେନାମେ ଅଦ୍ୟାପି ସ୍ଥଳୀ ବୋଲାଏ ଜଗତେ) (୨)

ପଶିଲେ ଯାତ୍ରିଏ ସେହି ବିକଟ ସଙ୍କଟେ

ଛାୟା-ମୟ, ଅନୁକ୍ଷଣେ ପୂର୍ଣ୍ଣ ଝିଲ୍ଲିରବେ,

କୁହେଳୀରେ ନୀଳବର୍ଣ୍ଣ ଭୃଗୁମାନ ଗିରି (୩)

ଧାଡ଼ିହୋଇ ବେନି ତୀରେ, ଏକପରେ ଏକ

ଶିଖା ତୋଳି କଳନ୍ତି କି ଗଗନର ସୀମା ?

ଦିଗ୍‍ବାରଣ-ଶୁଣ୍ଡାକାରେ କାହିଁ ଅବା ନୀରେ

ମିଶିଛି ତିର୍ଯ୍ୟକେ ଆସି ଶ୍ୟାମ ଶୈଳନାସି, (୪)

କାହିଁ କଳ କଳ ରବେ ଗିରି-ନିର୍ଝରଣୀ

(ସୃଷ୍ଟିକାଳୁଁ ପଡ଼ି ନାହିଁ ସୌରକର ଯହିଁ)

ସୁଚିକ୍କଣ କୃଷ୍ଣଶିଳା ସୋପାନ ଶ୍ରେଣୀରେ

ତମୋମୟ କନ୍ଦରାରୁ ଆସଇ ଓହ୍ଳାଇ

ଅପ୍ରଗଲ୍‌ଭେ, ଅପ୍ରଗଲ୍‌ଗଭେ ଦୀନ ସାଧୁ ଯଥା

ସାଧେ ପରହିତ ହୋଇ ବୀତସ୍ପୃହ ଯଶେ,

ନିବିଡ଼-କୀଚକକୁଞ୍ଜ ଭିନ୍ନଞ୍ଜନପ୍ରଭ-

ତିମିରେ ଆଚ୍ଛନ୍ନ ମହାଘୋର ଶୈଳ ଖୋଲେ (୧)

ଲୁଚି ଏକାକିନୀ କାହିଁ ଝୁରଇ କରୁଣେ

କୁରରୀ କି ଦୁଃଖେ ତାହା ଜାଣେ ସେ ଦୁଖିଃନୀ;

ଶୃଙ୍ଗ ଯାଏ ଶୈଳତଟେ ପରେ ପରେ ଉଭା

ବନଦେବୀ ସୌଧାକୃତି ବନସ୍ପତି ଶାଖେ

ପୂରି ସେ ଜୀବନ ବୀଣାଜିଣା କଣ୍ଠରବେ

ରାବୁଛନ୍ତି ଅଷ୍ଟକାଳେ କଷ୍ଟଫେଡ଼ ଶୁଆ, (୨)

ନଦୀକୂଳବନ୍ଧୁ, ଶ୍ୟାମା, ସାର, ଚଷାପୁଏ, (୩)

ଯାଉଁ ଯାଉଁ ସେହି ରମ୍ୟ ଭୀଷଣ ସଙ୍କଟେ

ବିସ୍ମୟ ଉତ୍‌ଫୁଲ୍ଲ ନେତ୍ର ପାଣ୍ଡୁ ପୁତ୍ରେ ଦେଖି ।

‘‘ହେ ରାଜନ, ଦେଖ ଏଥି ବହନ୍ତି କେସନେ

ମହାନଦୀ ନାମେ ପୂର୍ବସାଗରଗାମିନୀ

ହରମୌଳିମାଳା ଦେବୀ ତ୍ରିସ୍ରୋତା ଜାହ୍ନବୀ,

ସୁକାନ୍ତି-ମହର୍ଷି-ତପେ ପତିତପାବନୀ (୧)

ତୁଷ୍ଟ ହୋଇ ଏହି ମୁଖେ ଆସିଲେ ଯେକାଳେ,

ଅର୍ଦ୍ଧପଥେ ତାଙ୍କ ଗତି ରୋଧିଲେ ଏଠାବେ

ନୀରନ୍ଧ୍ର-ପ୍ରାଚୀରାକୃତି ଏହି ମହାଗିରି,

ତହୁଁ କୁଳିଶୀଙ୍କି ଋଷି ତୋଷି ତପୋବଳେ

ଏ ବର୍ତ୍ମ ଛେଦିବା ଲାଗି କଲେ ଅନୁରୋଧ,

ବଜ୍ରକରେ ଅବତରି ଏହି ଶୈଳ ଚୂଳେ

ଛେଦି ଏ ଶଇଳ ବଜ୍ରୀ ରଚିଲେ କୌଶଳେ

ଉତ୍କଳର ମୁକ୍ତିଦ୍ୱାରରୂପୀ ଏ ତୋରଣ

ସପ୍ତକ୍ରୋଶବ୍ୟାପୀ, ଶୈଳକୁଞ୍ଜେ ଅନ୍ଧାରିତ,

ଛିନ୍ନ-ଶିଳାପୁଞ୍ଜ ଯାର-ବିଷମି ଏକାଳେ

ନଦୀଶଯ୍ୟା ଉପୁଜାନ୍ତି ଅସଂଖ୍ୟ ପ୍ରପାତ (୨)

ଠାବେ ଠାବେ, କଳରବେ ପୂରାଇ ଅଟବୀ;

ବୋଲାଏ ମହେନ୍ଦ୍ର ନାମେ କୁଳାଚାଳ କୁଳେ, (୧)

ପରମ ପବିତ୍ର ଗିରି, ସେବନ୍ତି ଆଦରେ

ଦେବ ଋଷି ସିଦ୍ଧେ ଯାର ଶୃଙ୍ଗ ଅଗଣିତ,

ମେଘାସନ ମେଘାସନ ମଘବା-ବାଞ୍ଛିତ (୨)

ସୁଚାରଚପଳା ଲାସ୍ୟେ ନିରତେ ଭାସ୍ୱର,

ନିରତେ ମୁଖର କେକିକୁଳ-କେକାରବେ;

ପୂତ-ବୈତରଣୀସ୍ରୋତ ପ୍ରଭବ ଗୋନାସ, (୩)

ଋଷିସଭା ମଧ୍ୟେ ଯହିଁ ଭାର୍ଗବ ମୁଖରୁ

ଗିରି ମାଲ୍ୟବନ୍ତ ଗିରି-ମାଳେ ମଧ୍ୟମଣି, (୧)

ସ୍କନ୍ଧେ ଶୁଭ୍ର-ଝରନୀର-ଉତ୍ତରୀୟ-ଧାରୀ;

ମେନାକ ପିନାକପାଣି-ପ୍ରିୟା ପ୍ରିୟସ୍ଥଳୀ; (୨)

ଝର-ଉପବୀତଧର, କପର୍ଦିସେବିତ

କପିଳାସ ଅଭ୍ରଗର୍ଭ ଅଭ୍ରଂକଷଗିରି, (୩)

ପଞ୍ଚଧାର ଜଳଦେବ କେଳିମଞ୍ଚରୂପୀ (୪)

କେତକ ନିକୁଞ୍ଜେ ଯାର ଝରଇ ଅଦୂରେ

ତପ୍ତ ପୂତ ପ୍ରସ୍ରବଣ ରୁଦ୍ର-ଅଧିଷ୍ଠାନେ;

ଏ ଆଦି ବିଶାଳ ଶୃଙ୍ଗକୁଳେ ବିଭ୍ରାଜିତ

ମଧ୍ୟେ ଦ୍ୱିଖଣ୍ଡିତ ହୋଇ ଏହି ଦେବଖାତେ,

ଅଗ୍ନିଙ୍କ ବଚନେ ସର୍ବେ ସେହି ପୂତନୀରେ

ଅବଗାହି ଭକ୍ତିଭାବେ ଦେଲେ ଜଳାଞ୍ଜଳି

ପିତୃଲୋକ, ସେ ବିକଟ ସଙ୍କୁଟୁ ବାହାରି

ଚାଲିଲେ ଗନ୍ତବ୍ୟପଥେ ପଶ୍ଚିମାଶାମୁଖେ,

ଦେଖିଲେ କୌତୁକେ ପାନ୍ଥେ ସେ କାନ୍ତାରପଥେ

ଅନନ୍ତ-ବୈଚିତ୍ର୍ୟମୟୀ ଅରଣ୍ୟ-ପ୍ରକୃତି,

କିଅବା ସେ ମାର୍ଗରେଖା ଗୈରିକେ ଅରୁଣ

ସୀମାନ୍ତେ ସିନ୍ଦୂରଲେଖା ବନଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କର ?

କାହିଁ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱେ ଉଠି ମାର୍ଗ ମିଶିଛି ଆକାଶେ,

(ଯହୁଁ ଚକ୍ରକାରେ ଦିଶେ ବନାବୃତ ଧରା)

(ଚୌଦିଗେ, ବାରିଧି ପ୍ରାୟେ ଦିଗନ୍ତ-ବିସ୍ତାରୀ)

କାହିଁ ଅବା ତଳେ ଯାଇ ମିଶିଛି ପାତାଳେ;

ଏହିରୂପେ ଯାଉଁ ଯାଉଁ ନାନା ଦୃଶ୍ୟରାଜି

ପାନ୍ଥଙ୍କର ପଥେ ହେଲା ନୟନ-ଅତିଥି,

ନୀଳବନସ୍ଥଳୀ ମଧ୍ୟେ ଦୂରପ୍ରସାରିତ

ସୌରକରୋଦ୍ଭାସୀ ଶୁଭ୍ର ନଦୀବାଲିରେଖା;

ସ୍ନିଗ୍‌ଧଚ୍ଛାୟା ଦ୍ରୁତମତୀ ଭୀମ ମହାଟବୀ,

ଆବରିଛି ମହୀନଭଃ ପଲ୍ଲବ ଗହଳେ,

ଶୁଭି ନାହିଁ କେବେ ଯାର ନିସ୍ତବ୍‌ଧ ଗରଭେ

ସୃଷ୍ଟିଦିନୁ କାଷ୍ଠଜୀବିକୁଠାରଶବଦ;

କାହିଁ ମୁଖରିତ ସ୍ଥଳୀ ଶ୍ୱାପଦ ନିର୍ଘୋଷେ,

ପ୍ରତିଘୋଷେ ପ୍ରତିବାଣୀ ଦିଅଇ ଯା ଶୁଣି

ପ୍ରତିଧ୍ୱନି ଗିରିଗୁହା-କ୍ରୋଡ଼-ପ୍ରଣୟିନୀ;

ଶିଳାଶଯ୍ୟା-ପ୍ରବାହିନୀ ଶୈଳସ୍ରୋତସ୍ୱତୀ,

ଉପଳେ ସ୍ଖଳିତ ହୋଇ ଯାର ବାରିଧାରା

ମିଶାଏ ଝର୍ଝରରବ ଘୋର ଝିଲ୍ଲୀରବେ;

ପ୍ରପାତେ, ମଣ୍ଡିତ ଇନ୍ଦ୍ରକୋଦଣ୍ଡ-କିରୀଟେ,

ବାତେ ଫରଫର ରୂପାକରିର ପାଛୁଡ଼ା-

ପରାୟେ ଯା ଶୋହେ ପର୍ଣ୍ଣଶ୍ୟାମଶୈଳଦେହେ,

ଭୃଗୁରୁ ଭୃଗୁକୁ ଡେଇଁ ଗମ୍ଭୀର ଗର୍ଜନେ,

ଗିରି ଦରପଣରୂପୀ ଗିରି-ପାଦଦେଶେ

ସ୍ୱଚ୍ଛହ୍ରଦ, ଅଳଙ୍କୃତ ଫୁଲ୍ଲ-କୋକନଦେ,

ସ୍ନିଗ୍‌ଧଗନ୍ଧ ସୌଗନ୍ଧିକେ, କୁମୁଦେ, କହ୍ଲାରେ,

ସରାଳି, ଗାଙ୍ଗୋଇ, ହଂସ, କୋକ, ପାଣିକୁଆ,

ଆଦି ଜଳବିହଙ୍ଗମେ ସଦା ଝଙ୍କାରିତ,

ଶଙ୍କାହୀନେ ଯୂଥେ ଯୂଥେ ଚରନ୍ତି ଯା ତୀରେ

ଶୃଙ୍ଗଧର କୃଷ୍ଣସାର ସଙ୍ଗେ କୁରଙ୍ଗିନୀ;

ଧରଣୀ-ସୀମାନ୍ତ-ସେତୁ ସମ ଟଙ୍କଭୂମି, (୧)

ଦନ୍ତୁରରେଖାରେ ଯାର ପୃଷ୍ଠେ ଦିଗପଟେ

ତୋଳିଛନ୍ତି ନୀଳଶିଖା ଦୂରଗିରିମାଳା

ଗଜାବଉଦର ଭ୍ରମ ଚିତ୍ତେ ଉପୁଜାଇ, (୧)

କାହିଁ ଅବା ଶିଶୁଶୈଳ ଆବରେ ଉତାଳେ

ପୃଷ୍ଠେ ସୁବିଶାଳା ଗିରି, ଜୀବନେ ଯେସନ

ଉପସ୍ଥିତ ଦୁଃଖ, ଆହା, ଆବରେ ନୟନୁ

ଭାବି-ଘୋରତର-ଦୁଃଖ-କରାଳ ମୂରତି;

ଝୁଣା ଲାଗି ହତ ହୋଇ ପୁଳିନ୍ଦ-କୁଠାରେ (୨)

ଦୀନହୀନ ବେଶେ କାହିଁ ଶୈଳତଟେ ଉଭା

ସୁବିଶାଳ ଶାଳତରୁ କଙ୍କାଳର ମାଳା;

ବାତେ ତରଙ୍ଗିତ ଶସ୍ୟ କେଦାର ଶ୍ୟାମଳ,

ମଧ୍ୟେ ଶୋହେ ମଞ୍ଚ, ଯହିଁ ଜଗି ନିଶିଯୋଗେ

ଶାଳିଗୋପେ, (୩) ଜରଜର ନିଦାରୁଣ ଶୀତେ,

ଜୀବଙ୍କୁ ତଡ଼ନ୍ତି କ୍ଷେତୁଁ ବିକଟ-କୁହାଟେ;

ସଶର-କମାଣଧର କାହିଁ ଗୋପଶିଶୁ

ଜଗିଛନ୍ତି-ଧେନୁପଲ ବିଜନ-ପ୍ରାନ୍ତରେ;

କାହିଁ ଶସ୍ୟ କାଟୁଁ କାଟୁଁ କ୍ଷେତ୍ରେ କୃଷିବଳେ

ଭାଲେ କର ଦେଇ ଦୂରୁଁ ଦେଖନ୍ତି କୌତୁକେ

ମୁଣ୍ଡାଇ ଇନ୍ଧନବୋଝ କାହିଁ ଅବା ବନୁ

ଗୁଞ୍ଜାମାଳେ ବିମଣ୍ଡିତା କିରାତସୁନ୍ଦରୀ (୧)

ଆସୁଛନ୍ତି ଦଳେ ଦଳେ ଆଳାପି ମଧୁରେ;

ଏହି ରୂପେ ନାନା ଦେଶ, ବନ, ଜନପଦ-

ତୀର୍ଥାଶ୍ରମଗିରିପୂର୍ଣ୍ଣ ମହାନଦୀଦ୍ରୋଣୀ (୨)

କ୍ରମେ କ୍ରମେ ଅତିକ୍ରମି, ପ୍ରବେଶିଲେ ବୀରେ

ଦକ୍ଷିଣାପଥର ଦ୍ୱାର ଦେହଳୀ ରୂପିଣୀ

ମାଳଭୂମି, ତିନି ମହାସ୍ରୋତର ପ୍ରସୂତା, (୩)

ଝର ପ୍ରସ୍ରବଣେ ପୂର୍ଣ୍ଣ, ଯହୁଁ ପ୍ରବାହିତ–

ଅସଂଖ୍ୟ-ଶଇଳ ସ୍ରୋତୁଁ ବାରି-କର ଘେନି,

ଉତ୍ତରେ ବହିଣ ଶୋଣ ମିଶେ ଗଙ୍ଗାଦେହେ,

ସ୍ଥାନେ ସ୍ଥାନେ ଗିରିପାଦେ କୁଞ୍ଚିତ ଗତିରେ

(ତରୁଦେହେ ପୁଞ୍ଜୀଭୂତ ପାରାବତଛବି)

ଉଠୁଛି ତ୍ରେତାଗ୍ନି-ଧୂମ ତପସ୍ୱୀ ଆଶ୍ରମେ; (୨)

ଦୁର୍ବାତଳେ, ଦେବାର୍ଚ୍ଚନ କୁସୁମେ, ଅକ୍ଷତେ

ସ୍ଥଳେ ସ୍ଥଳେ, ବିଚ୍ଛୁରିତ ନିମ୍ନଗାସୈକତେ;

ବିଚରନ୍ତି ମୃଗଶିଶୁ ନିରୁଦ୍‌ବେଗେ ବନେ

ଦଳେ ଦଳେ, କୁଶାଙ୍କୁରକବଳଲାଳସୀ;

ବିରାଜିତ ଠାବେ ଠାବେ ଛାୟାତରୁମୂଳେ

ଶିଳାଖଣ୍ଡ, ମସୃଣିତ ଇଙ୍ଗୁଦୀତଇଳେ; (୩)

କାହିଁ ବନସ୍ପତିଡାଳେ ବାଳାତପପ୍ରଭ

ଜଳାର୍ଦ୍ର ବକ୍କଳ ଦୋଳେ ମୃଦୁବନବାତେ;

ପାନ୍ଥେ କୌତୂହଳୀ ଜାଣି ଦେବ ବିଭାବସୁ

କହିଲେ ସମ୍ବୋଧି ତହୁଁ-‘‘ମହାସ୍ଥଳୀ ଏହୁ,

ମହିମା ଏହାର ଜାଣି ବସନ୍ତି ଏ ଦେଶେ

ନାନା ସ୍ଥାନେ ଋଷିବୃନ୍ଦ; ତ୍ରେତାରେ ଏ ପଥେ

ଚିତ୍ରକୂଟୁଁ ପଞ୍ଚବଟୀ ବିଜେ ହେବା କାଳେ,

ପ୍ରସ୍ତରେ ଅଙ୍କିତ ତାଙ୍କ ପଦାଙ୍କ ଏ ବନେ

ବନପୁଷ୍ପାଞ୍ଜଳି ଦେଇ ପୂଜନ୍ତି କିରାତେ,

ଶିଖି-ଗୁଚ୍ଛ ତାଳବୃନ୍ତ ତାଳି ଭକ୍ତିଭାବେ;

ଦାଶରଥି-ଶରେ ହତ ହୋଇ ଏହି ସ୍ଥଳେ

ଲଭିଣ ବିରୋଧ ମୁକ୍ତି ଗଲା ଦିବ୍ୟଲୋକେ, (୨)

ଅଶୋକ, ମାଧବୀ, ନାଗକେଶର ବଲ୍ଲରୀ-

ଦୋଳନେ ଦୋଳନ୍ତି ଏଥି ନିଭୃତେ ଅପ୍‌ସରା

ମଧୁମାସେ, ରାମାୟଣ ଗାଇ ମଧୁତାନେ,

ଫଗୁଖେଳ ରଚି ବନ-ପ୍ରସୂନ-ପରାଗେ;

ନବକିଶଳୟେ, ଦେଖ, ବିରାଜେ କେସନେ

ଚୌଦିଗେ ଅରଣ୍ୟଭୂମି ଦଗ୍‌ବଳୟ ଯାଏ;

ମୈଥିଳୀ ସୁନ୍ଦରୀ ଯେବେ ତୋଳୁଥିଲେ ଏଥି

ବନପୁଷ୍ପ, ଝରି ତାଙ୍କ ଶ୍ରୀକରୁ ଅଳତା

ରଞ୍ଜିଲା କି ତରୁ ଲତା ଏ ମଞ୍ଜୁଳ ରାଗେ ?

ତାଙ୍କ ବରେ ସେହି କାଳୁ ଅଛି ମୋତେମନା

ଦାବାନଳରୂପେ ଏଥି ସଂଚରିବାପାଇଁ;

ଦୟାବତୀ ମୈଥିଳୀର ଶ୍ରୀହସ୍ତ-ଲାଳିତ

ବସନ୍ତେ ପାଣ୍ଡବେ, ଦେବ ବୈଶ୍ୱାନର ତହୁଁ

ବୋଇଲେ ବାରୁଣୀଦିଗେ ଅଙ୍ଗୁଳି ନିର୍ଦେଶି,

‘‘ସନ୍ଧ୍ୟାରେ ଅରୁଣ ଏହି ବାରୁଣୀ-ଅମ୍ବରେ

ସନ୍ଧ୍ୟାତାରା ଚୁମ୍ବେ ଯାର ନୀଳୋଜ୍ଜ୍ୱଳଶିଖା,

ବୋଲାଏ ସହ୍ୟାଦ୍ରି ଏହୁ ଅଚଳ-ସମାଜେ, (୧)

ମହା ପ୍ରଭାବନ୍ତ ଗିରି, ଦକ୍ଷିଣାପଥର

ପଶ୍ଚିମ ପ୍ରାଚୀରରୂପେ ରାଜେ ମହୀତଳେ,

ବିସ୍ତୃତ ଦକ୍ଷିଣେ ଏହୁ ସେତୁବନ୍ଧଯାଏ,

ଏହା ଦେହୁ ବହି ତିନି ମହାପ୍ରବାହିନୀ

ପୂର୍ବେ ଯାଇ ମିଶିଛନ୍ତି ପୂର୍ବ ପାରାବାରେ,

ଜନସ୍ଥାନ ଦ୍ରୁମରାଜି-ଧାତ୍ରୀସ୍ୱରୂପିଣୀ (୨)

ସରିଦ୍‌ବରା ଗୋଦାବରୀ, କୃଷ୍ଣା କୃଷ୍ଣବେଣୀ, (୩)

ମଳୟ ବଳୟରୂପା ବିମଳା କାବେରୀ, (୪)

ସମୁଜ୍ଜ୍ୱଳ କୁମ୍ଭଯୋନିମୁନି-ପ୍ରଣୟନୀ

ସତୀଶିରୋମଣି ଧନୀ ଲୋପାମୁଦ୍ରାରୂପେ;

ଏହି ଗିରି ପ୍ରାନ୍ତବନୁ ନେଇଥିଲା ହରି

ରକ୍ଷୋଭାଗ୍ୟ-ବନରାଜି-ଦାବାନଳଶିଖା-

ସୀତାଙ୍କୁ ତ୍ରେତାରେ, ଛଳି ରାମେ, ରାମାନୁଜେ,

ତ୍ରିଦଶବୀର୍ଯ୍ୟନିକଷ-ନୈକଷେୟ ବଳୀ, (୧)

ସୁଗ୍ରୀବପ୍ରମୁଖ ପଞ୍ଚବୀର-ଅଧ୍ୟାସିତ,

ଏହି ଗିରିପାଦସ୍ଥିତ ଶୈଳ ଋଷ୍ୟମୂକେ (୨)

ଫିଙ୍ଗିଥିଲେ ଅଙ୍ଗୁ ଦେବୀ ନିଦର୍ଶନ ଲାଗି,

ସେକାଳେ ଆକାଶଗାମୀପୁଷ୍ପକବିମାନୁ

ତଡ଼ିଲ୍ଲତା-ତାରାପୁଞ୍ଜଗଞ୍ଜୀ ବାସଭୂଷା;

ଲୋଟନ୍ତି ଏ ଗିରିପାଦେ ନୀଳ ରତ୍ନାକର, (୩)

ଯିବି ନିଜ କାର୍ଯ୍ୟେ ମୁହିଁ ତାଙ୍କରି ସଦନେ,

ପ୍ରଭାତେ ବାୟବ୍ୟ-ମୁଖେ ଦ୍ୱାରାବତୀପୁରେ

ତୁମ୍ଭ ସଙ୍ଗେ ଭେଟ ମୋର ନୋହିବ ମରତେ,

ଦ୍ୱାପରର ଶେଷ ଆଜି, ଏହି ନିଶାଯୋଗେ

ଓହ୍ଳାଇବେ ଦଳବଳେ କଳି ଭବଧାମେ,

ନିଷିଦ୍ଧ କଳିରେ ଦେବ ମାନବର ଭେଟ,

ଇଚ୍ଛା ଯେବେ, ମୋର ସଙ୍ଗେ ଚାଲ, କୁରୁମଣି,

ଏହି ଶୈଳଶୃଙ୍ଗେ ବସି ଦେଖିବ କୌତୁକେ

ଭବେ କଳି ଅବତାର ମୋର ଦିବ୍ୟାଲୋକେ,

ସତ୍ତ୍ୱଗୁଣୋଜ୍ଜ୍ୱଳ ଏକା ତୁମ୍ଭରି ଲୋଚନେ

ସହିବ ସେ ଦିବ୍ୟଜ୍ୟୋତି, ଚାଲ ବେଗକରି ।

ଦେଖିଲେ ପାଣ୍ଡବରାଣ ଅନଳ ପ୍ରସାଦେ

ବିସ୍ମୟେ ଅଦ୍ଭୁତ ଦୃଶ୍ୟ, ଦିଶିଲା ଆକାଶେ

ତାରକାଗୁମ୍ଫିତ-ଚାରୁ-ଚନ୍ଦ୍ରାତପ ତଳେ

ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣମେଘେ ଦେବସଭା, ବିରାଜନ୍ତି ତହିଁ

ଦେବଗଣ, ଚିନ୍ତାମଗ୍ନ ସର୍ବେ ଏକମନେ,

ଚକ୍ରାକାରେ ବେଢ଼ିଅଛି ସର୍ବ ଦେବଦେହ

ସୁନ୍ଦର ପ୍ରଭାମଣ୍ଡଳ, ବିଧୁଙ୍କୁ ଯେସନ

ବେଢ଼ଇ ବିବିଧବର୍ଣ୍ଣେ ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ ପରିଧି

ନିଶାକାଳେ, ବରଷାର ଆଗମସୂଚକ, (୧)

ଏକ ଏକ କରି ଦେବ ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଦୀଧିତି (୨)

ପୌରବେ ଚିହ୍ନାଇ ଦେଇ କହିଲେ ଏସନ, (୩)

‘‘ତୁଷାର ଧବଳକାନ୍ତି, ଦେଖ, ସିଂହାସନେ

କରେ ଜ୍ୟୋସ୍ନାଶୁଭ୍ର ଦଣ୍ଡ, ବଦନମଣ୍ଡଳେ

ବିରାଜେ ଅପୂର୍ବ ଜ୍ୟୋତି ପ୍ରଶାନ୍ତ ପାବନ;

ସ୍ଫୀତବକ୍ଷ ଅନୁଚର ଧର୍ମ୍ମଙ୍କ ଛାମୁରେ

ଉଭା ଯେହୁ, ଦିବେ ସେହି ‘ସାହସ’ ଆଖ୍ୟାତ;

ଧର୍ମ ପାଶେ ‘ସତ୍ୟ’ ମହାତେଜସ୍ୱୀ ନିର୍ଭୀକ,

ସ୍ୱଚ୍ଛବତ ଦିଶେ ଯାଙ୍କ ସମସ୍ତ ବିଗ୍ରହ,

ହେଲେହେଁ ଭୂଷଣହୀନ ନୈସର୍ଗିକ ରୂପେ

ଦିଶଇ ସୁନ୍ଦର ଅତି ସେ ଦିବ୍ୟ ମୂରତି;

ସତ୍ୟଙ୍କ ଅଦୂରେ ଦେଖ ତୁଳାଦଣ୍ଡଧାରୀ,

ନିସ୍ତରଙ୍ଗ ହ୍ରଦ ପରି ଗମ୍ଭୀର ମୂରତି

‘ନ୍ୟାୟଦେବ’, ନେତ୍ର ବଦ୍ଧ ଘନକୃଷ୍ଣବାସେ,

ସାନ ବଡ଼, ନିଜ ପର ଜ୍ଞାନର ରୋଧକ; (୧)

ତାଙ୍କ ପାଶେ ‘ତପଃ’ କ୍ଷୀଣବପୁ ଜଟାଧାରୀ,

ମୁଞ୍ଜ ମେଖଳାରେ ବଦ୍ଧ ଶୋଭେ କଟିଦେଶେ (୨)

ବକଳ, ଲମ୍ବିତ ଲମ୍ବଶ୍ମଶ୍ରୁ ବକ୍ଷସ୍ଥଳେ;

ତପଃ ପାଶେ ‘କ୍ଷମ’ ହସ୍ତେ ଆବରଣ ପଟ,

ବ୍ୟସ୍ତ ସଦା ପର ଦୋଷ ଆବରିବାପାଇଁ;

ତାଙ୍କ ପାଶେ ‘ଦୟାଦେବୀ’ ସ୍ନିଗ୍‌ଧଜ୍ୟୋତିର୍ମୟୀ,

ପରଦୁଃଖେ, ବାହୁ ତୋଳି ଡାକୁଛନ୍ତି କି ସେ

ଦୁଃଖିଜନେ ଆଶ୍ରା ଦେବାପାଇଁ ନିଜକ୍ରୋଡ଼େ !

ପୂର୍ଣ୍ଣକୁମ୍ଭୁ ଜଳ ଇଡ଼ି ପ୍ରକ୍ଷାଳନ୍ତି ଦେହ

‘ଶୌଚଦେବ’, ସଙ୍କୁଚିତ ସଦା ଅନାଚାରେ,

ବରାଙ୍ଗୁ କାଢ଼ନ୍ତି ଯେହୁ ବସ୍ତ୍ର, ଆଭରଣ,

ନିୟୋଜିତ-ଦେହମନ ପରସେବାଲାଗି,

‘ତିତିକ୍ଷା’ ସେ ରତ ସଦା ମହାତ୍ୟାଗବ୍ରତେ; (୧)

ସାଧୁଜନ-ସେବ୍ୟ ଏହି ପବିତ୍ର ‘ଆର୍ଜ୍ଜବ’ (୨)

ଶାଳସମ ଋଜୁ ଦେହ, ଋଜୁଦୃଷ୍ଟିରେଖା;

ବିଶ୍ୱଶୋଭାରାଣୀ, ଦେଖ, ଦେବୀ, ‘ପଦ୍ମାଳୟା’

ଆଭରଣପ୍ରଭାଜାଳେ ନଭଃ ଉଦ୍ଭାସିନୀ,

ଫୁଲ୍ଲ ରଙ୍ଗଶତଦଳ ଶୋଭେ ଦକ୍ଷକରେ,

ଦକ୍ଷେତରେ ଧାନମେଣ୍ଟି, ଦେବୀଙ୍କ ପ୍ରସାଦେ (୩)

ମେଘେ ରାଜେ ଇନ୍ଦଧନୁ, ପୁଷ୍ପରାଜି ବନେ,

ଜଗତଜୀବନଯଷ୍ଟି ଶସ୍ୟ ଶସ୍ୟକ୍ଷେତ୍ରେ,

ନିରତେ ଅସ୍ଥିରା ଦେବୀ, ଆସନୁ ଆସନେ

ଶ୍ୱେତପଦ୍ମାସୀନା ଏହି ଦେବୀ ‘ସରସ୍ୱତୀ’

କୁନ୍ଦେନ୍ଦୁ-ତୁଷାର-ପ୍ରଭା, ଶୁଭ୍ରବସ୍ତ୍ରାବୃତା,

ଏକ ହସ୍ତେ ଗ୍ରନ୍ଥ, ଆନେ ବୀଣା ସପ୍ତସ୍ୱରା,

ଅସାଧ୍ୟ ସାଧନଫଳେ ତୁଷ୍ଟ ହୋଇ ଥରେ

ଦେଇଥିଲେ ଏହି ମୃତସଞ୍ଜୀବନୀବୀଣା

ନବତାନେ ବାଇବାକୁ ବଲ୍ମୀକପ୍ରଭବ–

ମୁନିବରେ, ପୁଣି ଥରେ କୃଷ୍ଣଦ୍ୱୈପାୟନେ, (୨)

ସେଭଳି ସେବକ ଆଉ ନ ଦେଖି ଭାରତେ

ଭାରତୀ ସେ ବୀଣା ଏବେ ଧରନ୍ତି ଶ୍ରୀକରେ,

ଏ ଆଦି ଯାବନ୍ତ ଦେବ ଦେବୀ ଭାରତର

କଳି-ଆଗମନ ଭୟେ କରନ୍ତି ମନ୍ତ୍ରଣା

କେ କାହିଁ ଲୁଚିବେ, କେଉଁ ବିଜନ ପ୍ରଦେଶେ;

ବିଳମ୍ବ ତ ନାହିଁ ଆଉ ! ଭାରତ ବଦନେ

ବିରାଜଇ ଯେଉଁ ଶିରୀ ଯିବ ସିନା ଲିଭି

ଅଲ୍ପକ୍ଷଣେ, ଗଳ୍ପେ ମାତ୍ର ରହିବ ତା ସ୍ମୃତି !

ଧର୍ମର ଏ ଉପବନ ହେବ ପରିଣତ

ଶୁଖିଯିବ, ଆହା, ଏହି କ୍ରୂର-ଅବଗ୍ରହେ !’’ (୧)

ଏହା କହୁଁ କହୁଁ ନଭଃଭୀଷଣ ତମସେ

ଗଲା ପୁରି, ବିକଟାଳ-କରାଳ-ଆକୃତି

ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱୁ ଓହ୍ଳାଇଲେ କଳି ନିଜ ଦଳବଳେ,

ଲୋହିତ ମଙ୍ଗଳ ଗ୍ରହ ପ୍ରାୟେ ଭୟାବହ

ଅମଙ୍ଗଳ ବେନି ଚକ୍ଷୁ, ନିଃସରଇ ଯହୁଁ

ଭୀମଧୂମକେତୁପୁଚ୍ଛସମ ଜ୍ୟୋତିରେଖା,

କୃତାନ୍ତର କରପତ୍ର ପ୍ରାୟେ ତ୍ରାସପ୍ରଦ(୨)

ଆବର୍ତ୍ତସନ୍ନିଭତୁଣ୍ଡେ ତୀକ୍ଷ୍‌ଣଦନ୍ତାବଳୀ; (୩)

ଆସୁଛନ୍ତି ଯେଝା ବେଶେ କଳି ପଛେ ପଛେ

କଳି-ଅନୁଚରବୃନ୍ଦ, ସଦା ଧର୍ମଦ୍ରୋହୀ,

ଲଳିତଲଳନାଭୂରୁ-ଚାରୁଚାପଧାରୀ

ଅଗ୍ରେ ବିଶ୍ୱଜୟୀ ‘କାମ’, ପୁଷ୍ପର ମୁକୁଟ

ଶୋହେ ଶିରେ, ପୁଷ୍ପମାଳା ଲମ୍ବିତ ଉରସେ;

ଆସୁଛନ୍ତି ଚଉପାଶେ ବେଢ଼ି ନରାପ୍ସରା

କୁରଙ୍ଗ ତର ଙ୍ଗେକ୍ଷଣୀ, ଚମ୍ପକ-ବରଣୀ,

ବିମ୍ବାଧରୀ, ଘନଲମ୍ବକେଶୀ, ସ୍ମେରାନନା

ଚାରୁବକ୍ଷ କୋରକିତ ଉରଜ-କୋରକେ,

ଲାଳସାର ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣ ନୀଡ଼ କିଅବା ସେ ବେନି ? (୧)

ସୁବଳିତରମ୍ଭାଊରୁ ଆବୃତ ଦୁକୂଳେ,

ଯେଉଁ ଆବରଣ ଭେଦି, ନିଭୃତ ପ୍ରଦେଶେ

ସଂଚରଣେ ଲୋଳ ସଦା କାମୁକ-କଳ୍ପନା !

ବୀଣାଧ୍ୱନି ସଙ୍ଗେ ଉଠେ ସଙ୍ଗୀତର ଧ୍ୱନି

ସେ ଦଳୁ, ‘‘ହେ ଯୁବାକୁଳ, କ୍ଷଣମାତ୍ରସ୍ଥାୟୀ

ଯୁବାକାଳ, ମଧୁକାଳ ଏହିଟି ଜୀବନେ !

ଏହା ଜାଣି, ଆନେ ତେଜି, ମଜ୍ଜି ପ୍ରେମରସେ

ପୂରାଅ ଭୋଗର ସ୍ପୃହା, ପୁରୁଷ ଜୀବନେ

ପୁରୁଷାର୍ଥ ଏକା ସିନା ବାମା-ଉପାସନା !

କାମାତୁରା ନବୀନାଙ୍କ କାମନା ପୂରାଇ

ସାର୍ଥକ ପୁରୁଷପଣ କର ଏ ବୟସେ,

ପ୍ରଭାତ ଶିଶିରେ ସ୍ନାନି, ସଜପୁଷ୍ପ ଯେବେ

ବୃନ୍ତାସନେ ହସୁଥାଇ ଅଳିକି ଅନାଇ

ପ୍ରେମୋତ୍ସୁକେ, ବିଳମ୍ବଇ କେବେ କି ସେ ଅଳି

ଖରାରେ ମଉଳି ପୁଷ୍ପ ବାସି ହେବା ଯାଏ ?

ମଦାଳସୀ-ରମ୍ୟସ୍ତନ-ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣମେରୁରୂପୀ,

ଏ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ସ୍ୱର୍ଗ ଛାଡ଼ି, କେଉଁ ଭ୍ରମେ ପଡ଼ି,

ଅପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଅନିଶ୍ଚିତ ସ୍ୱର୍ଗ ଭୋଗ ଆଶେ ?

କି ଭୋଗ ସେ ସ୍ୱର୍ଗେ ଅଛି ଏ ଭୋଗକୁ ବଳି,

ହେ ପଣ୍ଡିତକୁଳ, ଆତ୍ମ ବଞ୍ଚନାରେ ପଡ଼ି

ଗ୍ରନ୍ଥକୀଟ ହୋଇ ସିନା କଟାଉଛ ବୃଥା

ଯୁବାକାଳ କବିତାର ସଂକଳ୍ପ-ଆମୋଦେ !

ସୁନ୍ଦରୀ-ଅଧର-ମଧୁ ସଙ୍ଗେ କି ହେ ସରି

କାବ୍ୟରସ ? ଆନ କାବ୍ୟ ଫିଙ୍ଗି ଦେଇ ଦୂରେ

ଯୁବତୀ-ଯୌବନ-କାବ୍ୟ ପଢ଼ ଅବିରତେ,

ହେ ବୀର, ବିଫଳେ କିପାଁ ମର ଅନୁସରି

ରଣଭୂମି-ମରୁଭୂମେ ଯଶ-ମରୀଚିକା,

ସମ୍ମୁଖେ ସୁଲଭ ହୁଡ଼ି ସୁଧାତରଙ୍ଗିଣୀ ?

ମହାବିଭୀଷିକାମୟୀ ରଣସ୍ଥଳୀ ତେଜି

କେଶରୀ-ବିକ୍ରମେ ପଶ ସେ ସଂଗ୍ରାମ, ଯହିଁ

ରସିକା ସଙ୍ଗତେ ଯୁଝି କାମକୁତୂହଳେ

ଜୟୁଁ ପରାଜୟେ କୃତୀ ହୁଅନ୍ତି ରସିକେ,’’

ଢାଳଇ ଶ୍ରବଣେ ସୁଧା କଣ୍ଠ-ଯନ୍ତ୍ର ଧ୍ୱନି

ଏସନେ, ସୁତାନେ ମିଶି ଭୂଷଣ ଶିଞ୍ଜିତେ,

କଜ୍ଜ୍ୱଳକେଶୀଙ୍କ ରୂପେ ସମୁଜ୍ଜ୍ୱଳ ଦିଶେ

ସେ ଦେଶ, ବସନ୍ତେ କୁଞ୍ଜ ପୁଷ୍ପ-ପୁଞ୍ଜେ ଯଥା,

ପୁଷ୍ପାବୃତ ଖାତ ପ୍ରାୟେ ବହ୍ୟେ ତୋରା ବାମା !

ହସ୍ତେ ଶୋଭେ ପୁଷ୍ପ, ମାତ୍ର ବସ୍ତ୍ରତଳେ ତଳେ

ଗଳି ଗଳି ଚାଲୁଛନ୍ତି ଅଲକ୍ଷିତ ରୂପେ

ପରିଚାରଦଳ ‘ମେହ’ ‘ଉପଦଂଶ’ ଆଦି,

ତାମ୍ବୁଳକରଙ୍କଧର ଚାଲନ୍ତି ପଶ୍ଚାତେ

ଧନିକନନ୍ଦନଗଣ ଶମ୍ଭଳୀଶୋଷିତ- (୧)

ସର୍ବସ୍ୱ, ପାଣ୍ଡୁର ରିକ୍ତ ଶରଦଭ୍ର ଯଥା, (୨)

ସର୍ବେ ଆଜୀବନ ବିକା ରୂପାଜୀବାପଦେ !

କାମ ପ୍ରତି ବୈଶ୍ୱାନର ଅଙ୍ଗୁଳି ନିର୍ଦ୍ଦେଶି

କହିଲେ ପୌରବେ, ‘‘ମହାଦୁଷ୍ଟମତି ଏହୁ !

ଥରେ ମୁହିଁ ଚନ୍ଦ୍ରଚୂଡ଼ନୟନୁ ବାହାରି (୩)

ଦହିଥିଲି ଏ ଦୁରନ୍ତେ, ତାଙ୍କୁ ସେହି ହେତୁ

ଡରେ ଦୁଷ୍ଟ, ତାଙ୍କ ଭକ୍ତପାଶୁଁ ରହେ ଦୂରେ ।

ଆକ୍ରୋଶେ ଗରଜି ‘କ୍ରୋଧ’ ଆସେ କାମପଛେ

ବଜ୍ରର ଔରସେ, ବାତ୍ୟାଗର୍ଭେ ଜାତ ହୋଇ

ବଡ଼ବାର ସ୍ତନ୍ୟେ ବଢ଼ିଥିଲା ଯେ ସାଗରେ, (୧)

ଭୂକମ୍ପ ଦୋଳିରେ ସୁଖେ ଦୋହଲି ଶୈଶବ,

ମହାଭୟଙ୍କର ରିପୁ ! ରକ୍ତିମା ଜନ୍ମାଇ

ଉପୁଜାଏ ବିରକ୍ତି କି, ବହ୍ନିଶିଖା ଜାଳି

ଉପୁଜାଏ ତମଃ,ଜ୍ଞାନ-ବିବେକ ବିଲୋପୀ;(୨)

ସହଚରରୂପେ ତାର ଆସଇ ସଙ୍ଗତେ

‘ହତ୍ୟା’, କରବାଳ ହାତେ, ରକ୍ତଲିପ୍ତବାସେ;

ତମ୍ପ ପ୍ରାୟେ ଫଁ ଫଁ ସ୍ୱନେ ନିଶ୍ୱାସି ସଘନେ

ଆସୁଛନ୍ତି ପରିଜନେ, ବହଇ ଅଧରୁ

ଲହୁଧାରା, ନିଜ ଦନ୍ତେ ନିଜକୁ କାମୋଡ଼ି,

କାଳଭୁଜଙ୍ଗିନୀ ପ୍ରାୟେ ଭ୍ରୂକୁଟି ଲଲାଟେ,

ଶୃଙ୍ଗହୀନ ହୋଇ ସୁଦ୍ଧା ଏକକୁ ଆରେକ

ବିନ୍ଧନେ ଉଦ୍ୟତ, ଯେହ୍ନେ ସବତ୍ସା-ଧେନୁକା; (୩)

ରସ ବହ୍ନିଯୋଗେ ଯଥା, କଥାକେ କଥାକେ(୧)

ବାଡ଼ିଆ ବାଡ଼େଇ ହୋଇ ମରନ୍ତି ପାମରେ,

କ୍ରୋଧ ପଛେ ‘ଲୋଭ’ ସଦା ପ୍ରସାରିତପାଣି

ଭିକ୍ଷାଲାଗି, କାକୁବାଣୀ (୨) ନିରତେ ବଦନେ,

ସକଳ ଇନ୍ଦ୍ରିୟେ ସେହୁ କଲେହେଁ ବସତି,

ଶ୍ରଦ୍ଧା ସମଧିକ ତାର ରସନାନିବାସେ,

ଗୋଡ଼ାନ୍ତି ସଙ୍ଗତେ ଯାଚ୍‌ଞାପଟୁ ବଟୁଦଳ,

ଅତ୍ୟାହାରେ ରୋଗୀ ପୁଣି ରୋଗେ ଅତ୍ୟାହାରୀ !

ରସନାରୁ ଅହର୍ନିଶ ସ୍ରବୁଅଛି ଲୀଳା,

ଗୋଡ଼ାନ୍ତି ଏ ଦଳ ସଙ୍ଗେ ଧନଲୋଭୀ ମୂଢ଼େ,

ଧନ ଯାଙ୍କ ପିତା ମାତା ଅଭୀଷ୍ଟ ଦେବତା,

ଅକାତାରେ କନ୍ୟା, କିବା ବନିତା, ଭଗିନୀ,

ଦେବାକୁ ଧନିକେ ତୁଚ୍ଛ ଧନ ବିନିମୟେ !

ଏ ଦଳ କରନ୍ତି ବୃଦ୍ଧି ବୃଦ୍ଧ ବାର୍ଦ୍ଧୁଷିକେ

ଅଧମର୍ଣ୍ଣ-ମକ୍ଷିଙ୍କର ଊର୍ଣ୍ଣନାଭରୂପୀ,

କୁବେରଙ୍କ ବରପୁତ୍ରେ, ବଢ଼ଇ ନିରତେ

(ମଦ୍ୟପର ତୃଷା ଯଥା ମୁହୁର୍ମୁହୁଃ ପାନେ)

ମହାରଙ୍କ, ମିଷ୍ଟବାକ୍ୟଦାନେ ମହାଦାତା ! (୧)

ଭବଦୁଃଖହର-ମୋକ୍ଷପଥର ବିରୋଧୀ,

ଶୂନ୍ୟକୁ ଆକେଟ ଧରି ନିବିଡ଼ ଆଶ୍ଳେଷେ,

ଆସେ ‘ମୋହ’, ଶିଷ୍ୟବ୍ୟୂହ ଆସନ୍ତି ଗହଣେ,

କୁଟୁମ୍ବ-ଜମ୍ବାଳେ (୨) ମଗ୍ନ, କୁଣ୍ଠିତ ଯେ ସଦା

ଘଟାନ୍ତରକାଳେ ସୁଦ୍ଧା ଈଶ୍ୱରସ୍ମରଣେ !

ଶାସ୍ତ୍ରଜ୍ଞାନସତ୍ତ୍ୱେ ଜଡ଼ ! ଅନ୍ଧ ଚକ୍ଷୁ ଥାଇ !

ହେଲେହେଁ ଜାଗ୍ରତ ଗାଢ଼ନିଦ୍ରା-ଅଭିଭୂତ !

ଦରାଣ୍ଡି ହୁଅନ୍ତି, ଆହା, ମହାଘୋର ତମେ

ଦୀପସତ୍ତ୍ୱେ, ମମତାର ଦୁଶ୍ଛେଦ୍ୟ ବନ୍ଧନେ !

ଆସେ ‘ମଦ’, ତୁଙ୍ଗଶିର ଲାଗିଛି ଆକାଶେ

ମହାଅହମିକାମତ୍ତ, (୩) ହସ୍ତ ବକ୍ଷସ୍ଥଳେ;

ସଙ୍ଗେ ଉପାସକଦଳ ଗମ୍ଭୀର ମୂରତି,

ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱଦୃଷ୍ଟି, ପଦଭରେ ଟଳେ ବସୁନ୍ଧରା,

ଆପଣାକୁ ବଡ଼ ମଣି ସମସ୍ତେ କୁଣ୍ଠିତ

ମହାର୍ଘବଚନବ୍ୟୟେ, ମାନହାନିଭୟେ,

ଅହମିକା-କୂପେ କୂପମଣ୍ଡୂକ ସରବେ,

ଭଜନର ମଦେ କେହୁ, ପଦେ କେହୁ ଅବା,

କେହୁ ରୂପମଦେ, କେହୁ ଆଭିଜାତ୍ୟମଦେ,

ବିଦ୍ୟାମଦେ, ବୁଦ୍ଧିମଦେ ସ୍ଫୀତ ହୋଇ କେହୁ

ନିଜକୁ ଅତୁଳ ମଣି ଧରା ମଣେ ସରା !

ଅନ୍ୟଠାରେ ଅବନତ ହୋଇ ଅତିରେକେ

ଅତି ବିନୟରେ ଭାନ କରଇ କେ ପୁଣି, (୧)

ଅଂହଙ୍କାରଶୂନ୍ୟ ବୋଲି ମନେ ଅହଙ୍କାରୀ !

ମଦ ପଛେ ଆସେ ‘ଈର୍ଷା’ କୃଶକଳେବରା, (୨)

କରାଳକୁଟିଳଦୃଷ୍ଟ, ପାଣ୍ଡୁରବଦନା,

କ୍ରୂର ଚାହାଣିରେ ଯାର ଯାଉଛି ଝାଉଁଳି

ଚଉଦିଗେ ତରୁ ଲତା, ଯଥା ତପ୍ତବାତେ,

ରୋଗକ୍ଳିଷ୍ଟ ପ୍ରାୟେ ଦୁଷ୍ଟା ଅପ୍ରସନ୍ନା ସଦା,

ଶୁଷ୍କାସ୍ୟେ ଉପୁଜେ ହାସ୍ୟ ଯଦି କଦାଚିତେ,

ସେ କେବଳ ପରଦୁଃଖେ; ଦୁଃଖେ କାହାରିକି

କାନ୍ଦିବାର ନ ଦେଖିଲେ ପକାଏ ସେ କାନ୍ଦି !

ସ୍ରବେ ରସନାରୁ ତାର ବିଷ ଅହର୍ନିଶ,

ଅନ୍ୟେ ଘାରି, ତହିଁ ଦୁଷ୍ଟା ଆପେ ହୁଏ ଘାରି,

ପରଦୋଷ ଦରଶନେ ଦିବ୍ୟଚକ୍ଷୁଷ୍ମାନ୍

ପରନିନ୍ଦାବାବଦୂକ, ମୂକ ପରଯଶେ,

ପରହାନିପ୍ରିୟ ଖଳ, କାନକୁହା ଆଦି

ଭକ୍ତଙ୍କର ମୁଖ ଦୁଃଖେ ଯାଉଅଛି ଶୁଖି

ପରସ୍ପର ମୁଖଶିରୀ ଦେଖି ପରସ୍ପରେ;

ଘାରି ହେଉଅଛି କେହି ଶୁଣି ଲୋକମୁଖେ

ପରଯଶ କଥା, ଯଥା ବୃଶ୍ଚିକଦଂଶନେ,

ପର ସଉଭାଗ୍ୟେ କେହି ମହାଖେଦ ବହି

ଲଘୁକରେ ହୃଦଭାର ଦୀର୍ଘଶ୍ୱାସ ତେଜି,

ମହାଘୋର ଈର୍ଷାନଳେ ଜଳି ନିରନ୍ତରେ

ଜୀବନ୍ତେ ନରକ ଭୋଗ କରନ୍ତି ପିଶୁନେ !

ଖନା ପ୍ରାୟେ ରହି ରହି କହି ନାନା କଥା (୧)

ଆସୁଅଛି ‘ମିଥ୍ୟା’, ଯାର ବସ୍ତ୍ରଯାକ ତାଳି,

ତାଳି ପରେ ତାଳି, ପୁଣି ତାଳି ତା ଉପରେ,

ଏତେ ତାଳି ସତ୍ତ୍ୱେ ଫୁଟି ଦିଶୁଛି ତା ଦେହ,

ଲଗାଉଛି ମହାବ୍ୟସ୍ତେ ସେ ଜୀର୍ଣ୍ଣ ବସନେ,

ଆସନ୍ତି ପୂଜକଦଳ ଜଳ୍ପି ନାନାମତେ,

ପ୍ରବୀଣ ଛମୁଆପଣେ ପାରିଷଦପଣେ,

ପ୍ରଭୁର ଅଳୀକ ଯଶ ରଟନେ କେ ରତ

ଚାଟୁପଟୁ, ପ୍ରଭୁମନତୋଷଣ କୌଶଳୀ,

କେହି କରୁଅଛି ନିଜ ବଂଶର ବଡ଼ିମା, (୧)

କେହି ବିଦ୍ୟା ସମ୍ପତ୍ତିର, ପ୍ରେତାଦିର କଥା

କହେ କେହୁ ଦୂରଦେଶ ପର୍ଯ୍ୟଟକ କେହୁ

କହଇ, ସେ ଯାଇଥିଲା ମାନସରୋବରେ,

ଦେଖିଲା ସେ ତହିଁ ଗଣ୍ଡଭୈରଣ୍ଡ ବିହଙ୍ଗ,

ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱୁଚିଲାମାରି ସରଶ୍ଚାରି-କରିପଲୁଁ

ତିନିଗୋଟା କରୀ ନେଇଗଲା ଚଞ୍ଚୁ ନଖେ;

କେହି କହେ, କିଷ୍କିନ୍ଧ୍ୟାର ମର୍କଟ ନଗରେ

ଶୁଣିଛି ସେ ନିଜ କର୍ଣ୍ଣେ କର୍ଣ୍ଣେ-ରସାୟନ

ମର୍କଟସୁନ୍ଦରୀଙ୍କର ସଙ୍ଗୀତ ମାଧୁରୀ;

କେହି କହେ, ବିଭୀଷଣପାଳିତ ସିଂହଳେ

ଦେଖି ଆସିଛି ସେ ରକ୍ଷଃ ଅଦ୍ଭୁତ-ମୂରତି,

ଚତୁମୁର୍ଖ, ଅଷ୍ଟଭୁଜ, ଅଷ୍ଟପାଦ ଆଦି;

କେହି କହେ, ‘‘କାଶ୍ମୀରେ ମୁଁ ଦେଖିଲି ମାନବ

ଆନ କର୍ଣ୍ଣେଘୋଡ଼ିହୋଇ ଶୁଅନ୍ତି ସେ ଶେଯେ,’’

ଅବିଶ୍ୱାସବ୍ୟଞ୍ଜି-ସ୍ମିତ ଶ୍ରୋତାମୁଖେ ଦେଖି,

ସଦର୍ପେ ପକାଇ ରାଣ କହଇ ସେ ପୁଣି–

‘‘ଆଜନ୍ମ ମୁଁ କହି ନାହିଁ ମିଥ୍ୟା କେଉଁ କାଳେ,

ମିଥ୍ୟାଠାରୁ ପାପ ଆଉ ନାହିଁ ତ୍ରିଜଗତେ,’’ (୧)

ସୁବସ୍ତ୍ରେ କୁତ୍ସିତ ବପୁ ଆବରି ଯତନେ,

ହାସ୍ୟେ ମିଷ୍ଟମୁର୍ଖ ‘ଶାଠ୍ୟ’ ଆସଇ ତା’ପରେ,

କକ୍ଷତଳେ ତୀକ୍ଷ୍‌ଣ ଗୁପ୍ତି ଗୁପତେ ପୂରାଇ,

ବିଷଦିଗ୍‌ଧ, ବାହ୍ୟେ ବଡ଼ ନିରୀହ-ମୂରତି,

ମାତ୍ର ବଡ଼ ଦାଉଘାତୀ ଦୁର୍ମତି ଅନ୍ତରେ,

ଆସୁଛନ୍ତି ଅନ୍ତେବାସୀ (୨) ଦୁରନ୍ତ ସରବେ,

କେହି ଚୌର୍ଯ୍ୟେ ରତ, କେହି କୃତ୍ରିମ ମୁଦ୍ରଣେ

କୁତ୍ରିମଲେଖ୍ୟ ଲିଖନେ, (୩) ସିନ୍ଦେ କେହୁ ଅବା

କେହି ବିଷଦାନେ, କେହୁ ଗୁପତ ମାରଣେ,

ଧର୍ମଭେକଧାରୀ କେହି, ଗୈରିକବସନେ,

ମଣ୍ଡିତ, କାହାରି ଅବା ଭସ୍ମେ ବୋଳା ତନୁ,

କେହି ଅବା ଜପମାଳା ଜପେ ଅବିରତେ;

ନାନା ଗୂଢ଼-ଆବରଣେ ଆବୃତ ସରବେ;

ଭେଦି ନ ପାରଇ ଯାହା ଚକ୍ଷୁ ସାରସ୍ୱତ, (୧)

କୃଷ୍ଣଶୁକ୍ଳ ବେନିବର୍ଣ୍ଣ-ଛିନ୍ନବସ୍ତ୍ରଧାରୀ,

ବେନି କରେ ବେନି କାଠି ବଜାଇ କୌତୁକେ

ଆସଇ ‘କଳହ’, ଯାର ଶିରୋରୁହ ଶିରେ

ପରସ୍ପର ଅସଂଲଗ୍ନ, କଣ୍ଟକ ଯେସନ,

ଲେଖ୍ୟ, ନିଦର୍ଶନ, ସାକ୍ଷ୍ୟ, ବ୍ୟବସ୍ଥା, ପ୍ରମାଣ,

ମୀମାଂସା, ବର୍ଣ୍ଣନାପତ୍ର ଆଦି ଲିପି ଯେତେ,

ବିଡ଼ା ବିଡ଼ା କରି ଦୁଷ୍ଟ ଖୋସିଛି କଟୀରେ

ଅମୋଘ ଶୋଷଣ-ଅସ୍ତ୍ର ! ଯେ ଅସ୍ତ୍ର ପ୍ରୟୋଗେ

ଶୋଷି ନିଏ ଧନୀ-ଧନ, ଅନ୍ନ ଦରିଦ୍ରର

ଅଲକ୍ଷିତେ, ନାନାମତେ, ଅନର୍ଥ ଭିଆଇ;

ସମଦଶାଭାଗୀ କରି ଅର୍ଥି ପ୍ରତ୍ୟର୍ଥୀକି; (୨)

ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଆସୁଛନ୍ତି ବ୍ୟବହାରଜୀବ, (୩)

ଶିବାଗୃଧ୍ର ରୂପୀ ଅଧିକରଣ-ମଶାଣେ ! (୨)

ମୁହୁର୍ମୁହୁ ମାରି ହାଇ, ଫୁଟିକି ଫୁଟାଇ

ଅର୍ଦ୍ଧ ନିମୀଳିତନେତ୍ରେ ଆସୁଅଛି ମଠେ

‘ଆଳସ୍ୟ’, କମଠଗତି, କୁତ୍ସିତମୂରତି

ସେବକେ ମଳିନବେଶ, ଧୂଳିରେ ଧୂସର,

କେ ଆଗ୍ରହୀ ପରଛିଦ୍ର ଅନ୍ୱେଷଣ ସଦା,

ପରନିନ୍ଦା, ପରକୁତ୍ସା-କଥନେ, ସର୍ଜନେ

ରତ କେହି, ମତ୍ତ ହୋଇ କେହି ଗଳ୍ପାମୋଦେ

ଫୁତ୍କାରେ ଉଡ଼ାଏ କେତେ ରାଜା ମହାରାଜା,

ସର୍ବଜ୍ଞ ପରାୟେ କେହି, ନ ଦେଖି ନ ଶୁଣି,

କହେ କେତେ ରଙ୍ଗେ କଥା ବାହାପିଆପଣେ,

କେହି ବା ଠାପୁଆପଣେ, ଧର୍ମଧ୍ୱଜ ଧରି,

ପରଠାରୁ ସଦା ଅର୍ଥଶୋଷଣ-ପ୍ରୟାସୀ

ଧର୍ମ ନାମେ, ନିଜ ପେଟ ପୋଷଣ ସକାଶେ,

ଚାଲୁଁ ଚାଲୁଁ ମାର୍ଗେ ବସି ପଡ଼ିଅଛି କେହୁ,

ଦନ୍ତେ କେହୁ କାଟେ ତୃଣ, କେହୁ ମାଟିପରେ

ନଖେ ଲେଖେ ଏଣୁ ତେଣୁ ମନକୁ ଯା ଆସେ,

ପେଣ୍ଡାବାଳ ମୁକୁଲାଇ ବସୁଅଛି କେହି,

ଏ ଆଦି ଅଛନ୍ତି ଯେତେ ମହା ସେନାପତି

କଳିର କିଳ୍‌ବିଷଦଳେ, ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଘେନି

ପ୍ରଚଣ୍ଡ ବିକ୍ରମେ କଳି ଆକ୍ରମିଲା ଆସି

ଭାରତର ଧର୍ମପୁଞ୍ଜେ, ଦୁର୍ଜୟପ୍ରତାପୀ;

ଚିଲିକାର ନୀଳ ବକ୍ଷେ ଶ୍ୱେତହଂସରାଳୀ

ଶରତେ ଯେ କାଳେ ଥାନ୍ତି ରତ ସନ୍ତରଣେ,

କୁଞ୍ଚିତ ଚିଲିକା ବୀଚି-ପ୍ରହାରେ ଅଟଳ-

ଜଟିଆଜଟାରୁ ଯେବେ ସହସା ସଞ୍ଚାଣ (୧)

ମହାଖରବେଗେ ଖସି ଆସେ ଅଧୋମୁଖେ

ବଜ୍ରନଖ, ଅସ୍ତେ ବ୍ୟସ୍ତେ ପକ୍ଷିପନ୍ତି ଯଥା

ପଳାନ୍ତି ଚୌଦିଗ ଉଡ଼ି ଜୀବନବିକଳେ,

କିମ୍ବା ଯଥା କୋଣାର୍କର ଅନନ୍ତସୈକତେ (୨)

କେତକୀ-କୁନ୍ତଳକୁଦୁଁ କୁଦି ମହାବଳ (୩)

ଆସିଲେ ତଳକୁ ଖସି, ପଳାନ୍ତି ତରାସେ

ଦ୍ରୁତପଦେ କୃଷ୍ଣସାର, ସଙ୍ଗେ ମୃଗବଧୂ,

ସଦଳେ କଳିକି ଦେଖି, ବିକଳେ ଯେସନ

ସଭା ଛାଡ଼ି ପଳାଇଣ ଲୁଚିଲେ କେ କାହିଁ;

ପୃଷ୍ଠରକ୍ଷୀ ଏକମାତ୍ର ଧର୍ମ-ସହଚର

‘ସାହସ’ ପଛକୁ ରହି, କଳିସୈନ୍ୟହାତେ

ହେଲା ବନ୍ଦୀ, ତହୁଁ କାମ କଳି-ଆଜ୍ଞାମତେ

କିଙ୍କରସ୍ୱରୂପେ ତାକୁ ନେଲା ନିଜ ବଳେ,

ବିସ୍ମିତ ପୌରବେ ଚାହିଁ ଅନଳ ବିଷାଦେ

କହିଲେ, ‘‘ହେ ବୀର, ଏବେ ଦେଖ, କି ଦୁର୍ଗତି

‘ସାହସ’ର ହେଲା କଳିଶାସନେ ଭାରତେ !

ଭାରତର ରକ୍ଷାପାଇଁ କ୍ଷତ୍ରିୟର ନେତା

ଥିଲା ଆଜିଯାଏଁ ଯେହୁ, ଏବେ ସେହି ସିନା

ଲମ୍ପଟର ସଖା ହେବ ଅଗମ୍ୟାଗମନେ,

ପ୍ରାଚୀର, ପରିଖା, ପୁର ଲଂଘି ଯିବାବେଳେ,’’ (୧)

ପଳାଇବାବେଳେ ଧର୍ମ ଯାଇଥିଲେ ଛାଡ଼ି

ଦିବ୍ୟପରିଚ୍ଛଦ ‘ମୌନ’ ନାମେ ଅଭିହିତ,

ସାଉଁଟି ସେ ପରିଚ୍ଛଦ ‘ଶାଠ୍ୟ’ ମହୋଲ୍ଲାସେ

ଅଗ୍ନିଦ, ଗରଦ, କୂଟଲେଖ୍ୟର ଲେଖକ, (୨)

ହତ୍ୟାକାରୀ, ସିନ୍ଧିଆଳ, ଚୌରାଦିଙ୍କି ଡାକି

ଶାନ୍ତିରକ୍ଷକଙ୍କୁ ମାରି, ତାଙ୍କ ପରିଚ୍ଛଦ

ନିଜ ବଳେ ସଜ୍ଜୀଭୂତ କରଇ ଯେସନେ

ଲୋକପ୍ରବଞ୍ଚନାପଟୁ ଦୁଷ୍ଟ ଦସ୍ୟୁପତି,

ବିଷର୍ଣ୍ଣ-ଅନ୍ତରେ ତହୁଁ କୌନ୍ତେୟ ସୁମତି

କହିଲେ, ଏ ଦେବ, ବଡ଼ ବିଷମ ଏ କଥା !

ଅସହ୍ୟ ଏ ଦୃଶ୍ୟ ମୋର ! ପବିତ୍ର ଭାରତେ,

ବ୍ରାହ୍ମଣର ମନ୍ତ୍ରବଳେ, କ୍ଷତ୍ରବୀର୍ଯ୍ୟବଳେ

ସୁରକ୍ଷିତ ଆର୍ଯ୍ୟଦେଶେ ଘଟିବ ଅନୀତି

ଏତେ ସରି ? ଲାଗେ ବଡ଼ ଅସମ୍ଭବ ମୋତେ !’’

ଶୁଣି ହବ୍ୟବାହ ଦେବ ନିଜ ଦିବ୍ୟତେଜ

ସମ୍ବରିଣ, ଦରହାସ୍ୟ କହିଲେ ପୌରବେ,

‘‘ବ୍ରାହ୍ମଣ କ୍ଷତ୍ରିୟ ଘର ସର୍ବେ ଅଗ୍ରେ ସିନା

ପଶିବ କୌଶଳୀ କଳି, ବଲ୍ମୀକସ୍ୱରୂପେ

ପଶିଣ ଗୁପତେ ସେହି ଧର୍ମ-ତରୁମୂଳେ,

ଅଲକ୍ଷିତେ କୋରି ମୂଳ, ଅନ୍ତଃସାର ହରି

କଳ୍ପଜୀବୀ ସେ ଦ୍ରୁମର, ଦୂରୁ ଡାକିଆଣି

ଯବନଙ୍କୁ, ତାଙ୍କ ହସ୍ତେ ଗଡ଼ାଇବ ଭୂମେ,

ଅସାଧ୍ୟ ସେ ବ୍ୟାଧି, ଯାହା ଭାରତର ଦେହେ

ଘୋଟିବ, ଜାଣି ନ ଥିବେ ଧ୍ୟାନେ ଧନ୍ୱନ୍ତରି ! (୧)

ସୁଶ୍ରୁତର ଶଲ୍ୟ-ତନ୍ତ୍ର ହାରି ବସେ ବ୍ରଣେ ! (୨)

ନୁହଇ ଉଚିତ ଆଉ ରହିବାର ଏବେ

ବହୁଦିନ ଏ ଭାରତେ, ତୀର୍ଥାଟନ-ବ୍ରତ

ସାରି, ହେ ଭାରତ, (୩) ବେଗେ ଯାଅ ହିମାଚଳେ;

ଧର୍ମେ ଏକତାନମତି, ଧର୍ମ ପକ୍ଷପାତୀ

ତୁମ୍ଭେ, ବୀର, ଅନାଚାର ଦମନେ ଅକ୍ଷମ

ହୋଇ, ଦହି ହେବ ସିନା ଆପେ ଅନୁତାପେ,

ବନ୍ଦୀ ପତି ଯେହ୍ନେ ପତ୍ନୀ-ଲାଞ୍ଛନା ଦର୍ଶନେ,

ଆସୁଛି ପାପର ବନ୍ୟା, ଭାରତଭରସା

ପାପ-ଜଳେ ଦ୍ୱୀପରୂପୀ ମହତ ଯେ ଜନ

ବୁଡ଼ିଯିବ ସିନା, ଆହା, ଏ ଘୋର ପ୍ଳାବନେ,

ତୁମ୍ଭ ପରି ସ୍ମଚନ୍ଦନଦ୍ରୁମ ପାଇଁ ଆଉ

ନ ଥିବଟି ଠାବ ଏହି ବିଷବଲ୍ଲିବନେ,

ଧର୍ମ-ଅନୁଷ୍ଠାନବ୍ରତେ ସହାୟ ବିହୁନେ

ସାଧୁର ଜୀବନ ହେବ ମହାବିଡ଼ମ୍ବନା,

ମହା ଅନର୍ଥର ହେତୁ ହେବ-କାଳବଶେ

ଧୈର୍ଯ୍ୟ, ବୀର୍ଯ୍ୟ, ପ୍ରତିଭାଦି ମହତ୍ତ୍ୱ ଯା କିଛି

ପୁରୁଷର, କାପୁରୁଷ-ପ୍ଳାବିତ ଭାରତେ;

କଳିଶିଷ୍ୟ-କୁକ୍ଷିମ୍ଭରୀ-ଦ୍ୱିଜାତି-ଦୁଷ୍କୃତି-(୪)

ଯୋଗେ ନାରଖାର ହେବ ଅଚିରେ ଏ ମହୀ,

ସେହି ଦେଶ, ସେହି ଗିରି, ସେହି ନଦନଦୀ,

ନଗର, ନଗରୀ, ତୀର୍ଥ, ଆଶ୍ରମାଦି କରି,

ସର୍ବେ ଥିବେ ପୂର୍ବପରି, ମାନବେ କେବଳ

ନାମକୁ ମାନବ ରହି ପଶୁଠାରୁ ହୀନ

ହୋଇଯିବେ ଯୁଗଧର୍ମେ ଭାରତମଣ୍ଡଳେ ।’’

ଗୁଣାରାମ ରାମଚନ୍ଦ୍ର ଭଞ୍ଜକଞ୍ଜରବି, (୨)

ଭଞ୍ଜକୁଳ-ଧ୍ୱଜ-କୃଷ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର-ଜ୍ୟୋଷ୍ଠାତ୍ମଜ,

ଶୁଣିଲି ମୁଁ ବହୁମୁଖୀ-ଜନଶ୍ରୁତି-ମୁଖେ

ନବରେ ତୁମ୍ଭର କଳି ପଶନ୍ତେ ପ୍ରଥମେ,

ଅବିରତ ଦାନବାରି-ପିଚ୍ଛିଳପ୍ରାଙ୍ଗଣେ (୩)

ସେ ନବରେ, ଚାଲୁଁ ଚାଲୁଁ ଅତି ସାବଧାନେ

ଖସରି ତା ଗୋଡ଼, ଦୁଷ୍ଟ ପଡ଼ିଲା କଚାଡ଼ି

ଉତ୍ତାନେ, ବାହୁଡ଼ି ତେଣୁ ଗଲା ଅପମାନେ;

ସତ୍ୟ କି ହେ ଏ କାହାଣୀ ? ମିଥ୍ୟା ବୋଲିଅବା

କେମନ୍ତ ବୋଲିବି ? ଯେଣୁ ଦେଖୁଛିଁ ନୟନେ

ପଶି ନାହିଁ ଦୁଷ୍ଟ ତୁମ୍ଭ ହୃଦୟ-କୁସୁମେ

କୀଟରୂପେ, କୁଟନୀତି ପ୍ରୟୋଗ ଅଗ୍ରଣୀ; (୪)

ଛନ୍ତି ଯେହୁ କଳି ସୈନ୍ୟେ, ବଡ଼ ପଟୁ ସେହି

ଜିଣିବାକୁ ରାଜକୁଳ; ଜିଣି ଅବହେଳେ

ଅଳ୍ପକାଳେ ଶତ ଶତ ଭୂପ ଭୂଭାରତେ,

କଳିରାଜ ସଭାତଳେ ବନ୍ଧାଇଲେ ଶାଢ଼ୀ;

ତରୁଣ ଯୌବନ, ପୁଣି ରୂପ ଅପ୍ରତିମ,

ଗର୍ଭେଶ୍ୱରପଣ ଦେଖି ତୁମ୍ଭର, ଏ ବେନି (୧)

ପାଞ୍ଚିଥିଲେ, ଗୁପ୍ତେ ଏହି ତିନି ମାର୍ଗେ ପଶି (୨)

ତୁମ୍ଭ ହୃଦ-ଦୁର୍ଗଚୂଳେ ପୋତିବେ ପତାକା,

ମାତ୍ର ସବିସ୍ମୟେ ଦେଖି ବିବେକ-ପ୍ରହରୀ

ପ୍ରତିମାର୍ଗେ, ବ୍ୟଗ୍ରେ କ୍ରୂରେ ପଳାଇଲେ ଦୂରେ,

‘କ୍ରୋଧ’ଟି ଦୁର୍ଜୟ ରିପୁ, ନିଜେ ମୃତ୍ୟୁଞ୍ଜୟ

କାମେ ଜିଣିବାକୁ ଯାଇ ହାରିଲେ ଯା ପାଶେ,

ନିରଙ୍କୁଶ ପ୍ରଭୁପଣ ସତ୍ତ୍ୱ ସେ ତୁମ୍ଭର

ଆଣି ନପାରିଲା ଚାରୁ ନେତ୍ରେ ଅରୁଣିମା, (୩)

ସ୍ୱଦୋଷଦର୍ଶିତାରୂପ ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ କଞ୍ଚୁକେ

ଆବୃତ ତୁମ୍ଭର ହୃଦ, ନ ଜାଣି ଏ କଥା, (୪)

ଖଳ କାନକୁହା ଆଦି ଈର୍ଷା-ଉପାସକେ

ପୂର୍ଣ୍ଣ ସଦା ରାଜସଭା, ‘ଈର୍ଷା’ ଏହା ଜାଣି

ଟାକି ରହିଥିଲା ତୁମ୍ଭ ହୃଦେ ପଶିବାକୁ

ତାଙ୍କ ଯୋଗେ, ବୃଥା ହେଲା ଈର୍ଷାର ସେ ଆଶା,

ଯେଣୁ ତୁମ୍ଭେ ଏକ କର୍ଣ୍ଣେ କାନକୁହା ବାଣୀ

ଶୁଣି ଅନ୍ୟ କର୍ଣ୍ଣ ମୁକ୍ତ ରଖିଲ ଗୁପତେ

ଶୁଣିବାକୁ ଅଭିଯୁକ୍ତ କଥା ଯଥାକାଳେ;

ଆଉ ଯେତେ ଥିଲେ କଳି ମୁଖ୍ୟ ସେନାପତି,

‘କାମ’ ‘କ୍ରୋଧ’ ଆଦିଙ୍କର ଦେଖି ଏ ଦୁର୍ଦ୍ଦଶା,

ମୁଣ୍ଡେ କର ଦେଇ ସର୍ବେ ବସିଛନ୍ତି ଦୂରେ

ନିରାଶେ, ତୁଟିଛି ମନୁ ଦାରୁଣ ଜିଗୀଷା;

ମାତ୍ର ଏ ଦୁରନ୍ତଦଳେ ତିଳେନାହିଁ ପ୍ରତେ,

ବିଶ୍ୱାସଘାତକ ଏହୁ, ଛିଦ୍ର ଲୋଡ଼ିବାର

ନିତ୍ୟବ୍ରତ ଏହାଙ୍କର କଳିରାଜପଣେ;

ରହିବା ଉଚିତ ତେଣୁ ଜାଗରୂକ ହୋଇ

ତୁମ୍ଭର, ହେ ବୀର, ଏହି ତରୁଣଯୌବନେ,

ସ୍ମରିବ ନିରତେ, ପ୍ରଜାପୁଞ୍ଜ-ଋଣଭାର

ମୁଣ୍ଡାଇଛ ମୁଣ୍ଡେ ରାଜମୁକୁଟର ବ୍ୟାଜେ,

ସ୍ମରିବ ନିରତେ ତୁମ୍ଭ ଜନ୍ମ ଭବତଳେ

ତାରକାଦଳର ଜ୍ୟୋତି ତାଙ୍କ ପାଇଁ ସିନା,

ମାତ୍ର କି ଚନ୍ଦ୍ରର ପ୍ରଭା ଏକା ଚନ୍ଦ୍ରପାଇଁ ?

ଉତ୍କଳର ଆଶା-ନଭେ ତୁମ୍ଭେ ଶୁଭକ୍ଷଣେ,

ହେ ରାଜେନ୍ଦ୍ର, ବିରାଜୁଛ ଦ୍ୱିଜରାଜରୂପେ, (୧)

‘‘ରାଜା ରାଜ୍ୟାଶ୍ରମ-ଋଷି’’ କବିର ଏ ବାଣୀ (୨)

ଫଳି ଆସୁଅଛି ତୁମ୍ଭ ପବିତ୍ର ଜୀବନେ;

ଭାଗ୍ୟ, କର୍ମେ, ବେନି ଦିଗେ ସୁଲକ୍ଷଣଯୁତ

ତୁମ୍ଭପରି ପୁତ୍ର ପାଇ ପୁତ୍ରବତୀ ଆଜି

ଚିର ଅଭାଗିନୀ ଏହି ଉତ୍କଳଜନନୀ;

ହୀରା ନୀଳା ଆଦି ଗ୍ରାମ୍ୟ ଆଭରଣଭାରେ

ଭାରାକ୍ରାନ୍ତ ଭୂପଦଳେ ନିରତେ ଦୁର୍ଲଭ

ବିଦ୍ୟା ଦୟା ବିନୟାଦି ଅଗ୍ରାମ୍ୟ ଭୂଷଣେ

ଭୂଷିତ ତୁମ୍ଭଙ୍କୁ, ଭଞ୍ଜ-ରାଜଲକ୍ଷ୍ମୀସହ,

ଦେଖଇ ଉତ୍କଳ, ଆହା, ଯେହ୍ନେ ନିଶୀଥିନୀ (୩)

ଧ୍ରୁବଙ୍କୁ ଦେଖନ୍ତି କୋଟି ତାରା-ନେତ୍ର ଫେଡ଼ି,

କିମ୍ବା ଯଥା ଦେବଦଳ ଜଳଧିମନ୍ଥନେ

ହେରିଲେ ହରଷେ ଦିବ୍ୟ ଜ୍ୟୋତିପୁଷ୍ପଧାରୀ

ସଙ୍ଗେ ବିଶ୍ୱବନ୍ଦ୍ୟା ଦେବୀ ଇନ୍ଦିରାସୁନ୍ଦରୀ

ଜ୍ୟୋତିର୍ମୟୀ ଜ୍ୟୋତିର୍ମୟ କମଳବାସିନୀ;

କଳ୍ପତରୁ ଲଭି ଯଥା ତ୍ରିଦିବ-ଦୁର୍ଗତି

ଘୁଞ୍ଚିଗଲା, ଘୁଞ୍ଚିଯାଉ ଉତ୍କଳ ମାତାର,

ଭଞ୍ଜକବି, ତୁମ୍ଭ ଯୋଗେ ଦୁର୍ଯୋଗ-ଜଡ଼ତା,

ଚିରନିରାନନ୍ଦ ମୁହିଁ ଦାରୁଣ-ବିପାକେ,

ଝୁରୁଅଛି ନୈରାଶ୍ୟର ଅତଳ କୁହରେ,

ତଥାପି, ଯଶସ୍ୱି, ତୁମ୍ଭ ସୁଯଶ-ସୌରଭେ

ଜଡ଼କଣ୍ଠ ମୋର ଆଜ ମୁଖର ସଙ୍ଗୀତେ,

ପଲ୍ଲବ ମୁକୁଳ ଫୁଲ ମୃଦୁଳେ ଦୋଳାଇ,

କୁଞ୍ଚାଇ ତରଙ୍ଗମାଳେ ତଟନୀର ବେଣୀ,

ମୁଖରି ନିକୁଞ୍ଜବନେ ବନପ୍ରିୟକୂଳେ,

ସୁରୁ ସୁରୁ ସ୍ୱନେ ଯେବେ କେଦାରେ କାନ୍ତାରେ

ପ୍ରସରେ ମଳୟସ୍ରୋତ ପରିମଳସଖା,

ଉଲ୍ଲାସେ ଦୁଃଖର କ୍ଷଣବିସ୍ମୃତିକି ଲଭି

ପିଞ୍ଜରବିହଙ୍ଗ ଯଥା ଭାବେ କ୍ଷଣେ କ୍ଷଣେ,

ତୁମ୍ଭରି ଆଦେଶେ, ବୀର, ଏ ମହାଗୀତିକା

ଗାଇବା ଆଶୟେ ଏବେ ଧରିଛି ମୁଁ କରେ,

ଚିରମୂଳ ବୀଣା ମୋର ସିକ୍ତ ନେତ୍ରଜଳେ,

ଆଦିଷ୍ଟ ଏ ଗୀତ ଆସୁ ଦିବ୍ୟ ଅବଧାନେ,

ଗୃହସ୍ଥ ସଞ୍ଚୟପଟୁ ଯତନେ ସମ୍ପାଦି

ସମ୍ପତ୍ତିକି, ଠୁଳ କରି ରଖି ଆଟୁଘରେ,

ନିଶ୍ଚିନ୍ତ ରହଇ ଅଗ୍ନିଭୟୁଁ ମନେ ମନେ,

ଦୈବ ଯେବେ ଦେଖେ ବହ୍ନି ଆଟୁମଞ୍ଚତଳେ

ଗୃହପତି, କାତର ସେ ହୁଅଇ ଯେସନେ;

ବିପ୍ର, କ୍ଷତ୍ରିୟ ଭାବୀ ଅବନତି ଶୁଣି

କାତର ତେସନ ହେଲେ କୌନ୍ତେୟ (୧) ସୁମତି

ସାଶ୍ରୁ ନେତ୍ରେ କରଯୋଡ଼ି ବୈଶ୍ୱାନର ପଦେ

ପଡ଼ିଣ କହିଲେ, ‘‘ପ୍ରଭୁ, ତ୍ରିକାଳଦରଶୀ

ତୁମ୍ଭେ ଯେଣୁ, କହ ମୋତେ କିରୂପେ ଭାରତେ

ଘଟିବ ଏ ମହାନର୍ଥ, ସୁଜଳା ସୁଫଳା

ଏ ଶସ୍ୟଶ୍ୟାମଳା ଧରା ପରହାତେ ଦେଇ,

ପରପଦାନତ କି ହେ ହେବ ଆର୍ଯ୍ୟସୁତେ ?

ଏ ମର୍ତ୍ତ୍ୟନନ୍ଦନ, ଦେବ, ହେବ କି ହେ ସତେ

ଭୀଷଣ ଦାନବଙ୍କର ବିହାର-ଅଗଣା ?

ଆର୍ଯ୍ୟସ୍ୱାଧୀନତା-ରବି ଅସ୍ତମିତ ହୋଇ

ଭାରତ କି ପରିଣତ ହେବ ଅବଶେଷେ

ଊର୍ଜସ୍ୱଳ-ଆର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ଗୌରବ-ଶ୍ମଶାନେ ?

ଉତ୍ତରିଲେ ଅଗ୍ନି, ‘‘ବୀର, ଘଟିବ ନିକର

କହିଲି ଯା, କେବେ ତାହା ନୋହିବ ଅନ୍ୟଥା,

ସେ କେବଳ ଷଡ଼ରିପୁ ପ୍ରଭୁତାର ଛାୟା, (୧)

ସେ ପ୍ରଭୁତା ଚାଲିଗଲେ କଳିର କୌଶଳେ,

ବଳେ ଯିବ ସ୍ୱାଧୀନତା, ପିଣ୍ଡ ସଙ୍ଗେ ଯଥା

ଚାଲିଯାଏ, ପାଣ୍ଡୁ ନାଥ, ସେ ପିଣ୍ଡର ଛାୟା;

ରିପୁ-ଅଧୀନତା ସଙ୍ଗେ ପର-ଅଧୀନତା

ଆସିବ ସ୍ୱଭାବେ, ରୋଗେ ଉପସର୍ଗ ପରି,

ସାରସ୍ୱତ ବ୍ରାହ୍ମଣର ବାଣୀ ଆରାଧନା (୨)

ଚିରବ୍ରତ, ଏବେ ସେହି ଦେବୀ ତିରୋଭାବେ

ବ୍ରହ୍ମଚର୍ଯ୍ୟ ତେଜି ବିପ୍ରେ ହେବେ କଳିଯୁଗେ

ଲୋଭ-ମୋହ-ଜାଲେ ପଡ଼ି ଅବିଦ୍ୟା-ସେବକ,

ଚନ୍ଦ୍ରିକା ପୀୟୁଷ-ପାୟୀ ଚେକୋର ଔରସେ,

ଜନ୍ମିବେ ଉଲ୍ଲୁକ ଅମା ତିମିର-ପ୍ରଣୟୀ,

ଅକର୍ମଣ୍ୟ ଦ୍ୱିଜାତିର ହେବ ଅବଶେଷେ

ଷଟକର୍ମେ ଷଷ୍ଠକର୍ମ ଏକମାତ୍ର ବ୍ରତ, (୩)

ତପ, ଦମ, ନିୟମାଦି ସବୁ ଦୂରେ ଯାଇ

ଧର୍ମକୁ କରିବେ ବିପ୍ରେ ଜୀବନଜୀବିକା,

ମୂର୍ଖପଣେ ଏହି ଜାତି ଏ ମର୍ତ୍ତ୍ୟମଣ୍ଡଳେ

(କୂପକୁ ସେ କୂପବାସିମଣ୍ଡୂକ ଯେସନ)

ଏକମାତ୍ର ଦେଶ ଏହି ଭାରତକୁ ମଣି,

ଭାରତବାସୀଙ୍କ ଦୃଢ଼ କର୍ମକାଣ୍ଡଜାଲେ

ଛନ୍ଦିବେ, ସେ ଜାଲେ ପୁଣି ନିଜେ ହେବେ ଛନ୍ଦି

ସେ ଜଟିଳ କର୍ମକାଣ୍ଡେ ହୋଇ ବିଜଡ଼ିତ,

ଧର୍ମର ଯେ ସାର, ତାକୁ ହୁଡ଼ି ଆର୍ଯ୍ୟସୁତେ

ଯାପିବେ ଜୀବନ ଧର୍ମ-ତୁଷେ ତୁଷ୍ଟ ହୋଇ, (୨)

ଅକ୍ଷୁଣ୍ଣ ରଖିବା ଲାଗି ସ୍ୱଜାତି ପ୍ରଭୁତା,

ଯଜମାନ ଜାତିଙ୍କର ଐକ୍ୟ ଭାଙ୍ଗିଦେଇ

ଶତ ଶତ ଉପଜାତି ସୃଜିବେ ବ୍ରାହ୍ମଣେ,

ଭେଦବୁଦ୍ଧି ଉପୁଜାଇ ମାନବେ ମାନବେ;

ସମାଜେ ଏ ହୀନଭାବେ ଘୃଣାରୂପେ ପଶି

ଅସ୍ଥି ମଜ୍ଜା ଶୋଷି ତାକୁ କରିବେ ଜର୍ଜର;

ଏକ ଆରେକ ସ୍ପର୍ଶେ ମଣିବ ଅଶୁଚି

ହୀନ କରି ମାନବକୁ ମଣିବେ ମାନବେ,

କ୍ରମେ ଗୃହବିଗ୍ରହର ସୂତ୍ରପାତ ହୋଇ

ଏହିରୂପେ ଛିନ୍ନଭିନ୍ନ ହେଲେ ଆର୍ଯ୍ୟଜାତି,

ବିଶ୍ୱପୂଜ୍ୟ ଆର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ଏହି ପୁରାତନୀ

ଭୂମି ହେବ ଛିଦ୍ରାନ୍ୱେଷୀ ଶତ୍ରୁର ଆମିଷ; (୧)

ବ୍ରାହ୍ମଣର ତପଃଫଳେ ହୋଇଥିଲା ଯେହୁ,

ଭାରତୀର ଲୀଳାକ୍ଷେତ୍ର, ସେ ଭାରତ ଏବେ

ହେବ ପରିଣତ ସେହି ବ୍ରାହ୍ମଣର ପାପେ

ଅଜ୍ଞାନ-ଅଙ୍ଗାରମୟ ଭୀଷଣ ଶ୍ମଶାନେ !

‘ମଦନ’, ‘ଆଳସ୍ୟ’, ‘ଈର୍ଷା’, ତିନି ସେନାପତି

ପଶିବେ ରାଜନ୍ୟଗୃହେ କଳି-ଆଜ୍ଞାମତେ,

ଆମନ୍ତ୍ରସାଧନ ସେହି ଦୃଢ଼ପ୍ରତିଜ୍ଞତା,

ସେ ସାହସ ତୃଣ ପ୍ରାଣ ଦେଶରକ୍ଷାବ୍ରତେ, (୨)

ସେ ପ୍ରଭାବ ଦୀପ୍ତିମନ୍ତ ଯେହ୍ନେ ମୋର ଶିଖା,

ବଜ୍ରସାର ସେହି ବୀର୍ଯ୍ୟ ଥିଲା ଆଜିଯାଏ

କ୍ଷତ୍ରିର ଯା ପ୍ରିୟଧର୍ମ ସବୁ ଯିବ ଚାଲି,

ସରସେ, କର୍ଦ୍ଦମ ଯଥା ରହେ ଅବଶେଷେ

କମଳ କୁମୁଦ ସଙ୍ଗେ ଜଳ ଗଲେ ଶୁଖି,

ଜୀବନ୍ତ ଭରତଦୁର୍ଗରୂପୀ ଏହି ଜାତି (୧)

ବୀର୍ଯ୍ୟହୀନ ଅକର୍ମଣ୍ୟ ହେବେ ଅଳ୍ପଦିନେ,

ଅଳ୍ପଦିନେ ଦ୍ରୋଣାଚାର୍ଯ୍ୟ ଶିଷ୍ୟବଂଶଧରେ

ଆଚରିବେ ଯୁଦ୍ଧବିଧି କେବଳ ଗଳପେ,

ଧନୁ, ଗଜାଙ୍କୁଶ, ଅସି, ଗଦା, ଆସ୍ଫାଳନେ

କର୍କଶ ଯାଙ୍କର ହସ୍ତ, ତାଙ୍କରି ସନ୍ତତି

ଭୀରୁ, ପ୍ରାଣରଙ୍କ (୨), ଆହା, ହୋଇ କାଳବଶେ

ହସ୍ତୀ ଦେଖି ଦଶଶତ ଅଶ୍ୱ ଦେଖି ଶତ-

ହସ୍ତ ଦୂରେ ଯାଇ ଉଭା ହେବେ ମହାତ୍ରାସେ,

ନିଜ ସନ୍ତତିଙ୍କି ପୁଣି ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଅଣାଇ,

ଶ୍ଳୋକରୂପେ ଶିଖାଇବେ ଏହି ଭୀରୁନୀତି,

ଏ ମହାପ୍ରତାତୀ ଜାତି ହୀନୁ ହୀନତର

ହୋଇଯିବେ ଦିନୁ ଦିନ କଳିଉତ୍ପୀଡ଼ନେ,

ପୂର୍ବତେଜୁ ଅବଶିଷ୍ଟ ଥିବ ଯାହା କିଛି,

‘ଈର୍ଷା’ ଆସି, ରତ ହୋଇ ସେ ବୃଥା ବିଗ୍ରହେ

ବହିରାକ୍ରମଣଭୟ-ପ୍ରତିକାର-ବିଧି

ଭାଳିବାକୁ ନ ଥିବଟି ଅବସର ତିଳେ,

ଉପରେ ଉଡ୍‌ଡୀୟମାନ ଯବନ-ଗରୁଡ଼େ

ଦେଖି ସୁଦ୍ଧା ଯୁଝୁଥିବେ ଗଜ କୂର୍ମ ପରି

ଭାବି-ଅନ୍ଧ, ବର୍ତ୍ତମାନ-ସର୍ବସ୍ୱ ବର୍ବରେ, (୧)

ସର୍ବେ ଆତ୍ମଚିନ୍ତାରତ, ସର୍ବେ ଜାତିଦ୍ରୋହୀ, (୨)

ଆତ୍ମରକ୍ଷାବ୍ରତୀ ଜନ୍ମଭୂମି-ଅଧଃପାତେ,

ଭାରତର ନାନା ଅଂଶେ ଛନ୍ତି ଆର୍ଯ୍ୟ ଯେତେ

ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ନାମ ବହି, ଆର୍ଯ୍ୟଟି ସରବେ;

ହୋମାନଳ, ଦାବାନଳ, ବାଡ଼ବ-ଅନଳ

ଏ ଆଦି ବିବିଧ ନାମେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଜଗତେ

କାଶ୍ମୀରେ, ନେପାଳେ, ପୁଣି ମଗଧେ, ମୈଥିଳେ,

ଅଙ୍ଗେ, ବଙ୍ଗେ, ଉଡ୍ରେ, ପୁଣି କଳିଙ୍ଗେ, ଦ୍ରାବିଡ଼େ

କର୍ଣ୍ଣାଟେ, କେରଳେ, ପାଣ୍ଡ୍ୟେ, ମହାରାଷ୍ଟ୍ରେ, ଚୋଳେ

ବିଦର୍ଭେ, ନିଷଧେ, ମତ୍ସ୍ୟେ, ତ୍ରିଗର୍ତ୍ତେ, ଗୁର୍ଜ୍ଜରେ,

ଗାନ୍ଧାରାଦି କରି ସିନ୍ଧୁ-ମାତୃକ ପ୍ରଦେଶେ (୨)

ନିବସନ୍ତି, କୁରୁବର୍ଯ୍ୟ, ଆର୍ଯ୍ୟସୁତ ଯେତେ(୩),

ଆଖ୍ୟାରେ ପୃଥକ, ମାତ୍ର ରକ୍ତେ ସର୍ବେ ଏକା;

ଈର୍ଷ୍ୟାର କୁହୁକେ, ଆହା, ପାସୋରି ଏ କଥା,

ଆର୍ଯ୍ୟରକ୍ତ ସ୍ରୋତେ ଆର୍ଯ୍ୟେ ପ୍ଳାବିବେ ଅବନୀ,

କଳିର ଆତ୍ମହା-ନୀତି କ୍ରୀଡ଼ନକ ହୋଇ; (୪)

ଫଣିନୀର ଶିରୋମଣି କାଢ଼ି ନେବା ପାଇଁ

ନ ଲୋଡ଼େ କେ ? ମାତ୍ର ତାର ବିଷଦନ୍ତ ବେନି

କୃତାନ୍ତର ଦୂତ ମଣି, କତି ପଶିବାକୁ

ଭରସି ପାରେ କି କେହି ? ରାଜନ୍ୟ ବ୍ରାହ୍ମଣେ (୫)

ଭାରତ-ଭୁଜଙ୍ଗୀର ଏ ଥିଲେ ସିନା ବେନି

ବିଷଦନ୍ତ, ସର୍ବ ଅଗ୍ରେ ଭାଙ୍ଗିବ ତା କଳି,

ନିର୍ବିଷ ଭାରତେ, ଦେଖି ଆସିବେ ଦଉଡ଼ି

ଦୂରୁଁ ବୈଦେଶିକଦଳ ଶିରୋମଣି ଲୋଭେ

ପଲେ ପଲେ, ଶସ୍ୟକ୍ଷେତ୍ରେ ଶଲଭ ଯେପରି;

ବିରାଜେ ଯାବତ ବୀର, ମୋ ତେଜ ଅଙ୍ଗାରେ,

ପାରେ କି ପରଶି କେହି ? ହେଲେ ତା ନିର୍ବାଣ,

ଅବଜ୍ଞାରେ ଲୋକେ ତାହା ଦଳନ୍ତି ଚରଣେ,

ଦ୍ୱିଜାତିର ତେଜଃପୁଞ୍ଜ ଲିଭିଲେ ସେରୂପେ

ଏ ଆର୍ଯ୍ୟସମାଜ ତଥା ଦଳି ବୈଦେଶିକେ,

ଅକ୍ଷମ ପତିର ରୂପବତୀ ନାରୀ ପରି,

ନିୟୋଜିବେ ନିଜ ଭୋଗେ ଭାରତ ଅବନୀ,

ଶକ୍ତିରେ ସିଂହାର ଯାହା, ଶକ୍ତି ଗଲେ ଚାଲି, (୧)

ପାର୍ଥ ! ସେ ସିଂହାର ହୁଏ ଅନର୍ଥର ହେତୁ, (୨)

ଅନର୍ଥର ହେତୁ ତେଣୁ ହେବ କଳିଯୁଗେ

ବୋଇଲେ ପାଣ୍ଡବମଣି ଆର୍ଯ୍ୟଶିରୋମଣି

ଭାବିଆର୍ଯ୍ୟ ଦୁଃଖେ ଦୁଃଖୀ, ‘‘ଭୋଦେବ ଭାରତେ,

ବିଶାଳ ଭାରତେ ଆହା ଜଣେ ହୋଇ କେହି

ଜନ୍ମିବ ନାହିଁ କି କେବେ ଉଦ୍ଧାରିବାପାଇଁ

ଆର୍ଯ୍ୟଙ୍କର ପୁରାତନ ଲୁପ୍ତ ଗଉରବ ?

ବ୍ରାହ୍ମଣର ଏ ଦୁଷ୍କ୍ରିୟା-ପ୍ରତିକ୍ରିୟାବ୍ରତେ

କେହି କି ନୋହିବେ ବ୍ରତୀ ? କେହି କି ନୋହିବେ

ଶକ୍ତି ଭାଙ୍ଗିବାକୁ ସେହି ସ୍ୱାର୍ଥର ଶିକୁଳି,

ଶାସ୍ତ୍ରାଖ୍ୟ ସେ ଅଶାସ୍ତ୍ରର ଅବୈଧ ବିଧିକି ?

ସାମ୍ୟ ଐକ୍ୟ ବୀଜମନ୍ତ୍ରେ ଜୀବନ୍ୟାସ ଦେଇ

ମୃତ ଆର୍ଯ୍ୟସନ୍ତତିଙ୍କି ପୁନରୁଜ୍ଜୀବିତ

କରିବାକୁ କେହି କି ହେ ନୋହିବେ ପ୍ରୟାସୀ

ବୀରପୁତ୍ରପ୍ରସୂ, ଆହା, ଏ ମହୀ କି ଆଉ

ପ୍ରସବିବେ ନାହିଁ କେବେ କୁମର ସେଭଳି ?’’

ତହୁଁ ଦେବ ହବ୍ୟବାହ ‘‘ଏ ଭାରତଖଣି (୧)

ପ୍ରସବିବ କଳିଯୁଗେ ଅଙ୍ଗାର କେବଳ,

ବହୁଶତ ବର୍ଷ ଗତ ହେଲେ ଏହି ରୂପେ,

ମହାମଣି, ଯାର ଦିବ୍ୟଜ୍ୟୋତିର ଝଟକେ

ହୀନପ୍ରଭ ହୋଇଯିବ ନଭେ କାବ୍ୟତାରା

ଗୋଧୂଳିର ମଥାମଣି, ଅଥବା କୌସ୍ତୁଭ

ବିଶ୍ୱଲୀଳାଦରପଣ ବିଶ୍ୱମ୍ଭର-ହୃଦେ,

ଅଭ୍ରଭେଦୀ ହିମଗିରି ପାଦେ ଶୁଭକ୍ଷଣେ (୧)

ଜନମିବେ ଶାକ୍ୟସିଂହ ଧର୍ମବୀରାଗ୍ରଣୀ

ଦେବଅଂଶେ, ରାଜବଂଶେ ରଜୋରିକ୍ତମନା (୨)

କାମଜୟୀ, କାମଜୟୀ ଯଥା ଉମାପତି;

ମୃତ୍ତିକାବିକାର ହୈମ-ସିଂହାସନ ତେଜି, (୩)

ସଂସାରମମତା-ଫାଶ ଛେଦି ଜ୍ଞାନବଳେ,

ମହାଜ୍ଞାନୀ, ଭାରତର ଅଜ୍ଞାନ ଅନ୍ଧାରେ

ଜାଳିବେ ବିଜ୍ଞାନ-ଦୀପ, ଯାର ଜ୍ୟୋତିପ୍ରଭା

ବିଶ୍ୱତମଃସ୍ତୋମ-ମହାଦାବାନଳରୂପେ (୪)

କି ଉଦୀଚୀ ହୈମବତୀ ସପ୍ତର୍ଷିଶବଳା, (୧)

ପ୍ରାଚୀ ତ୍ୱିଷାମ୍ପତି-ଦୂତି-ଉଷା-ସହଚରୀ,

କି ଅବା ଅବାଚୀ ସ୍ନିଗ୍‌ଧମଳୟ-ସୌରଭା, (୨)

ପ୍ରତୀଚୀ କୁଙ୍କୁମାରୁଣା ବରଣଲାଞ୍ଛନା, (୩)

ସବୁଦିଗେ ଏହି ଜ୍ୟୋତିଃ ବ୍ୟାପି କ୍ରମେକ୍ରମେ

ବିରାଜିବ ଦିଗଙ୍ଗନା-ଅବତଂସରୂପେ, (୪)

କି ଶୈଳ, କି ପାରାବାର, ନ ପାରିବେ କେହି

ରୋଧିବାକୁ ଏ ଜ୍ୟୋତିର ଦୁର୍ନିବାରଗତି,

ଅଗସ୍ତ୍ୟର ଛାୟା ହୃଦେ ଧରି ଭାଦ୍ରପଦେ (୫)

ନିର୍ମଳେ ବହଇ ବାରି ଭବତଳେ ଯଥା,

ସେହି ରୂପେ ଏ ଜ୍ୟୋତିର ପାବନ ପରଶେ

ଭାରତୁ କଳୁଷରାଶି ଯିବ ଅପସରି,

ଭେଦମତି ପରିହରି ସଂହତି-ବନ୍ଧନେ (୧)

ବଦ୍ଧହେବେ ଆର୍ଯ୍ୟଭୂମେ ଆର୍ଯ୍ୟସୁତ ଯେତେ,

ଶାକ୍ୟସିଂହଶିଷ୍ୟାଗ୍ରଣୀ ନୃପଶିରୋମଣି

ଜନ୍ମିବେ ଅଶୋକ-ନାମେ ନୃପ ମହାତେଜା

ପୁଷ୍ପପୁରେ, ପୂତନୀରା ସୁରଧୁନୀତୀରେ, (୨)

ଅନନ୍ତ-ରତନ-ପ୍ରସୂ ହିମାଚଳଠାରୁ

ମୁକ୍ତାପ୍ରସୂ ତାମ୍ରପର୍ଣ୍ଣୀ ଯାଏ ଦେଶେ ଦେଶେ (୩)

ଉଡ଼ିବ ତାଙ୍କର ଜୈତ୍ରକେତନ ଭାରତେ, (୪)

ସ୍ଥାନେ ସ୍ଥାନେ ଶୈଳଭାଲେ ଅକ୍ଷୟ ଅକ୍ଷରେ

ଶୋଭିବ ଏ ନବଦୀକ୍ଷା କଳୁଶନାଶିନୀ

ଅଶୋକର ଅନଶ୍ୱର ଯଶୋଲିପିରୂପେ, (୫)

ଶ୍ୱେତଗଜନିସେବିତ-ନୀଳ ଇରାବତୀ-(୨)

ଧୌତ ବ୍ରହ୍ମେ, ବର୍ଣ୍ଣେଜ୍ଜ୍ୱଳଚେଳପ୍ରସୂ ଚୀନେ, (୩)

କିଂପୁରୁଷେବର୍ଷେ (୪) (ଯହିଁ ମାନସ ଦର୍ପଣେ

ହରଶୈଳ ହେରେ ନିଜ ଭୀଷଣମୂରତି),

ହରିବର୍ଷେ ଯହିଁ ହିମବର୍ଷିଣୀ ଉଦୀଚୀ

ମଣ୍ଡେ ନିଜଭାଲ ଚିତ୍ରଜ୍ୟୋତିତିତ୍ରିପୁଣ୍ଡ୍ରକେ ୫)

ନୀଳରତ୍ନାକର ବକ୍ଷେ ପଦକରୂପିଣୀ

ସାଗରସମ୍ଭବା ଲଙ୍କା-ଶ୍ୟାମଳ ଉରସେ, (୬)

ମଞ୍ଜୁଳପ୍ରଫୁଲ୍ଲ ଏକା ଲବଙ୍ଗ କୁଞ୍ଜରୁ,

ପାରାବାର-ବକ୍ଷେ ବହେ ସ୍ନିଗ୍‌ଧ ଗନ୍ଧବହ,

ନାବିକ ହୃଦୟେ ଗୃହସ୍ମୃତି ଉପୁଜାଇ,

ଶୋଭିବ ସଂସାରାର୍ଣ୍ଣବ-ଦ୍ୱୀପସ୍ତମ୍ଭ ପ୍ରାୟେ, (୨)

ଭାରତୁଁ ବିକୀର୍ଣ୍ଣ ହୋଇ ଏହି ଧର୍ମଜ୍ୟୋତି;

ମାତ୍ର ଲିଭିଯିବ ଏହା ଅଚିରେ ଭାରତେ,

ଆଦିତ୍ୟପ୍ରତିମତେଜା, ଅରାତିବିଜୟୀ

ବୀରେନ୍ଦ୍ର ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟ ଉଜ୍ଜୟନୀପତି (୩)

ଦ୍ୱିଜାତିର ପକ୍ଷ ହୋଇ, ପ୍ରଚଣ୍ଡ ବିକ୍ରମେ

ଆକ୍ରମିଲେ ଶାକ୍ୟସିଂହଶିଷ୍ୟ-ରାଜଦଳେ,

ପ୍ରବଳ ମାରୁତେ, ଆହା, ତୁଳାରାଶି ଯଥା,

ପ୍ରତାପେ ତାଙ୍କର ସର୍ବେ ଛିନ୍ନଭିନ୍ନ ହୋଇ

ତେଜିବେ ଏ ଭୂମି, କିମ୍ବା ନବଧର୍ମେ ମତି,

ନିଜ ଦଣ୍ଡ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ କରିବ ଉଲ୍ଲାସେ

ଥିଲା ଯେ ତିମିରେ ପୁଣି ବୁଡ଼ିବ ଭାରତ

ସେ ତିମିରେ, ସତ୍ୟଧର୍ମ ହୋଇ ଅସ୍ତମିତ,

ଦ୍ୱୀପରୂପେ ଥିବ ମାତ୍ର ଏ ପାପପ୍ଳାବନେ

କେବଳ ଗୋଟିଏ ସ୍ଥଳୀ ସମଗ୍ର ଭାରତେ,

ଧନ୍ୟରେ ଉତ୍କଳ ତୁହି, ଏ ଘୋର ଅନ୍ଧାରେ,

ତୁହି ସେ ରଖିବୁ ସିନା ପୋଷି ସ୍ନେହଦାନେ

ଗୁପତେ ଏ ଧର୍ମ-ଦୀପ ନୀଳାଦ୍ରୀ କନ୍ଦରେ, (୧)

ପୁଣ୍ୟଧାମ ! ଅସ୍ତ ଗଲେ କମଳିନୀସଖା,

ରଖଇ ମୋ ଶିଖା ଯଥା ଆଦରେ ସମ୍ପାଦି

ପବିତ୍ର ସାବିତ୍ର ଜ୍ୟୋତି ତମିସ୍ରା-ତମସେ (୨)

ଅଜ୍ଞାନ-ଅନ୍ଧାରେ, ଆହା ହେବେ ଅନ୍ଧୀଭୂତ,

ପୁଣି ଅଳ୍ପଦିନେ ଆର୍ଯ୍ୟେ, ସ୍ୱାର୍ଥାନ୍ଧ ଋତ୍ୱିଜେ

ଭିଡ଼ିବେ ସୁଦୃଢ଼େ ପୁଣି ସ୍ୱାର୍ଥର ଶାଙ୍କୋଳି

ଭାରତର ଗଳଦେଶେ, ବଜ୍ରଗ୍ରନ୍ଥି ଦେଇ;

ଔଷଧେ ଶମିତ ବ୍ୟାଧି ଛିଦ୍ର ପାଇ ଯଥା

ଲଭିବ ଭାରତ ପୁଣି ଦାରୁଣ ଦୁର୍ଗତି,

ପାସୋରି ପୁରୁଷକାର-ମହିମା ପୁରୁଷେ

ମୃତଜଡ଼ପିଣ୍ଡବତ ହେବେ ଅଳ୍ପଦିନେ

ନିରୁତ୍ସାହ ନିରୁଦ୍ୟମ, ଦେବପରାୟଣ,

ପୁଣି ଛିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ହୋଇ ପରସ୍ପରେ ଦ୍ୱେଷୀ

ହେବେ ଆର୍ଯ୍ୟବର୍ତ୍ତବାସୀ, ଆର୍ଯ୍ୟଧ୍ୱଂସଲାଗି

ଯବନକୁ ଆହ୍ୱାନିବେ ସେହି ଆର୍ଯ୍ୟେ ପୁଣି,

କୁଠାରେ ଲଗନ ହୋଇ ବେଣ୍ଟରୂପେ ଯଥା

ନାଶେ ତରୁ ବନଦେଶେ ଅନ୍ୟ ତରୁଦଳେ,

ଯବନ ସଙ୍ଗତେ ମିଶି ଆର୍ଯ୍ୟକୁଳାଙ୍ଗାରେ

ହାଣିବେ ଆର୍ଯ୍ୟଙ୍କୁ, ଆହା, ଏହି ଆର୍ଯ୍ୟଭୂମେ, (୧)

ଆତ୍ମହାନୀତିର ଦାସ, ପରକୁ ଦେଖାଇ

ଆତ୍ମଚ୍ଛିଦ୍ର, ସେ ପାପର ପ୍ରାୟଶ୍ଚିତ୍ତରୂପେ

ସୁଶୋଣିତେ ଆର୍ଯ୍ୟେ ଧରା କରିବେ ଉର୍ବରା

ହିମାଦ୍ରିରୁ କୁମାରୀର ତାଳୀବନଯାଏ

ମଳୟେ ଚନ୍ଦନଦ୍ରୁମ ସ୍ନିଗ୍‌ଧାଚ୍ଛାୟାତଳେ,

ଭାରତର ଦେବ ଦେବୀ ନିରଜନେ ବସି

ବିସର୍ଜିବେ ଅଶ୍ରୁଦେଖି ଆର୍ଯ୍ୟର ଦୁର୍ନୀତି ।

କହିଲି ଘଟିବ ଯାହା, ବିସ୍ତାରି ଏକଥା,

କହିବାକୁ ନାହିଁ ଆଉ ଅବସର ଏବେ,

ଯାମମାତ୍ର ପାହିବାକୁ ଅଛି ବିଭାବରୀ,

ଦେଖ ଆସିଲେଣି ଏବେ ଧ୍ରୁବମେରୁ ବୁଲି

ମେରୁନଭେ ସପ୍ତର୍ଷିର ସୁବର୍ଣ୍ଣ-ବେଙ୍ଗଳା, (୧)

ଦିବ୍ୟାଞ୍ଜନ ଯୋଗେ ତୁମ୍ଭ ଦୃଷ୍ଟିକି ପ୍ରସାରି

ଦେଶେ, କାଳେ, ଭାବି-ଦୃଶ୍ୟ ସଂକ୍ଷେପେ ଦେଖାଇ, (୨)

ଛାମୁରୁ ମେଲାଣି ଘେନିଯିବି, କୁରୁମଣି !’’

ହେ ରାଜେନ୍ଦ୍ର, ମନ୍ଦ୍ରନାଦି-ପ୍ରପାତର ପତି, (୧)

ବାମଣ୍ଡାମଣ୍ଡଳେଶ୍ୱର, ଉତ୍କଳମଣ୍ଡନ;

ତୁମ୍ଭ ଶୁଭ-ଆବର୍ଭାବେ ହୋଇଛି ଉତ୍କଳେ

ଦେବଦୁର୍ଗ, ଦେବ, ଏବେ ତୀର୍ଥ ସାରସ୍ୱତ, (୨)

ବୁଧହଂସ-କେଳିସରଃ ଅବିଦ୍ୟା-ଉଷରେ;

ଧନମତ୍ତ ଭୂପଙ୍କର ଗଣ୍ଠିଧନରୂପୀ,

ତୁଚ୍ଛ ଅଳଙ୍କାରେ ତୁମ୍ଭେ ପ୍ରୀତି ନ ବଳାଇ,

ଅପ୍ରାକୃତ ଅଳଙ୍କାର ଖୋଜିଲ ଯତନେ, (୧)

ହେ ନୃପ-ସବିତା, ପଶି କବିତାଭଣ୍ଡାରେ,

ସେ ଭଣ୍ଡାରୁ ବାଛି ବାଛି ସଜାଡ଼ି କୌଶଳେ

ଦେଖାଇଲ ନବଭୂଷା ଉତ୍କଳ-ଭାବୁକେ

ଦାନେ ଯାର ନାହିଁ କ୍ଷୟ, ନ ଲାଗଇ ଯହିଁ

କଳଙ୍କ, ତସ୍କର ଯାହା ନ ପାରଇ ହରି,

ଯା ଝଟକ କେବେ ଲବେ ନ ପାରଇ ମ୍ଳାନି

କ୍ରୂର କାଳ, ନିତ୍ୟରତ କୀର୍ତ୍ତି-ନିକୃନ୍ତନେ; (୨)

କେତେ ଯେ ବ ବିଭବ ଅଛି ବାଗ୍‌ଦେବୀଭଣ୍ଡାରେ,

ତା ସବୁ ଛାମୁରେ ଜଣା, ତୁମ୍ଭର ଭର୍ତ୍ସନା

ମୂର୍ଖଶ୍ଳାଘାଠାରୁ ଶ୍ଳାଘ୍ୟ ମଣେ ଶତଗୁଣେ, (୩)

ଆମନ୍ତ୍ରିଲି କର ଯୋଡ଼ି ଯୋଗ୍ୟ ଶ୍ରୋତାଜାଣି,

ଦୀପୁଁ ଜାତ ଦୀପ ପ୍ରାୟେ ତୁମ୍ଭରି ଆତ୍ମଜ

କୁମାର ସହିତେ ଆସି ବାଗ୍‌ଦେବୀମଣ୍ଡପେ

କର ଅଧିଷ୍ଠାନ, ଯେବେ ଶୁଣିବ ଏ କଥା

ପାବନୀ, ପାବନୀ ଯଥା ତ୍ରିତାପହାରିଣୀ

କଳୁଷନାଶିନୀ ତୁମ୍ଭ କୂଳ-ଅଧିଦେବୀ, (୨)

ଅଗ୍ନିଙ୍କ ବଚନ ଶୁଣି ଦୀର୍ଘଶ୍ୱାସ ତେଜି

ତୃଷ୍ଣୀମ୍ଭାବ ଭଜି ରାଜା ରହିଲେ ବିଷାଦେ

କିଛି କ୍ଷଣ, ଚିତ୍ରାର୍ପିତ ପ୍ରତିମା ଯେସନ;

ସିଙ୍ଗଡ଼ାତଟିନୀଧୌତ ଅଙ୍ଗାରପ୍ରାନ୍ତରେ

ପବିତ୍ର ହିଙ୍ଗୁଳାପୀଠେ ଜଳିଉଠେ ଯଥା

ଆଚମ୍ବିତେ ବହ୍ନିଶିଖା ନିଦାଘ ନିଶୀଥେ, (୩)

ଅଦୂରେ ଉଠିଲା ଜଳି ସହ୍ୟଗିରି ତଟେ

ବହ୍ନିଶିଖା ସେହିମତି, ସେ ଶିଖା ମଧ୍ୟରୁ

ବାହାରିଲେ ବନଭୂମି ପ୍ରଭାରେ ଉଦ୍ଭାସି

ଜ୍ୟୋତିର୍ମୟୀ, ଆହା, ଯଥା ମହିଷମର୍ଦ୍ଦିନୀ

ବାଳେନ୍ଦୁଶେଖରା, ନୀଳପ୍ରଳମ୍ବକୁନ୍ତଳା,

ଭାସ୍ୱର ରଜତଶୂଳ ଧରି ବରଭୁଜେ,

ବାହାରିଲେ ବ୍ରହ୍ମକୁଣ୍ଡୁଁ ବିରଜାସୁନ୍ଦରୀ

ଦେବଯଜ୍ଞେ, ପୂତନୀରା ବୈତରଣୀତୀରେ; (୨)

ଆଜ୍ୟପାତ୍ର ନିହି ଦେବି ବୀତିହୋତ୍ରକରେ (୩)

ବିଜୁଳୀର ବେଗେ ଗଲେ ଉଭେଇ ପଲକେ,

ସେ ଅନଳୁ ଭସ୍ମ ନେଇ, ସେ ଆଜ୍ୟେ ମିଶାଇ

ରଚି ଦିବ୍ୟାଞ୍ଜନ ତହୁଁ ଦେବ ହବ୍ୟବାହ

ଯୁଧିଷ୍ଠିର ପ୍ରତି ଚାହିଁ କହିଲେ ଏସନ,

‘‘ହେ ବୀର, ଯାବତ ମୋର ଅଧିଷ୍ଠାନ ଏଥି,

ଏ ଅଞ୍ଜନ ଯୋଗେ ତୁମ୍ଭ ଇନ୍ଦ୍ରିୟ-ନିକରେ

ପ୍ରସରିବ ଦିବ୍ୟଶକ୍ତି, ଦେଖିବ ବିସ୍ମୟେ

ଦୃଶ୍ୟାବଳୀ, ଏବେ ଯାହା ନରନେତ୍ରାତୀତ,

ଭାରତର ଭାଗ୍ୟପଟ ଫିଟାଇବ ଆଜି

ଏ ଅଞ୍ଜନ ତୁମ୍ଭ ଆଗେ ତୁମ୍ଭ ଇଚ୍ଛାମତେ,

ଏହି ସେ ଅଞ୍ଜନ, ଯାହା ଦ୍ୱୈପାୟନ ଋଷି

ଦେଇଥିଲେ ସଞ୍ଜୟଙ୍କୁ, ଏ ଅଞ୍ଜନ ଯୋଗେ

ଦୂର କୁରୁକ୍ଷେତ୍ରରଣ ଦେଖି ସ୍ୱନୟନେ,

କହୁଥିଲେ ବାର୍ତ୍ତା ତୁମ୍ଭ ଜ୍ୟେଷ୍ଠତାତ ପଦେ

ହସ୍ତିନାପ୍ରାସାଦେ ବସି ଅଦୃଶ୍ୟଦରଶୀ; (୨)

କହ କି ଦେଖିବ ବୀର; ଦେଖାଇ ଏକ୍ଷଣି

ସେ ଦୃଶ୍ୟ, ଅନ୍ତର ହେବି ନ ପାହୁଁ ଶର୍ବରୀ,’’

କହିଲେ କୌନ୍ତେୟ, ‘‘ଦେବ, ଦେଖାଅ କି ରୂପେ

ଯବନର କରଗତ ହେବ କଳିଯୁଗେ

ହସ୍ତିନା-ନଗରୀରାଣୀ, ବୀରପ୍ରସବିନୀ;

ଉତ୍ତରିଲେ ବହ୍ନି, ‘‘ବୀର, ବହୁଦିନ ପରେ

ଜାହ୍ନବୀର ଗର୍ଭେ ହୋଇ ବିଲୀନ ହସ୍ତିନା,

ଆର୍ଯ୍ୟରାଜଧାନୀ ହେବ ଇନ୍ଦ୍ରପ୍ରସ୍ଥପୁରେ

ସୁପ୍ରଥିତ ମର୍ତ୍ତ୍ୟେ ହୋଇ ଦିଲ୍ଲୀ ଅଭିଧାନେ,’’

ରାଜାଙ୍କୁ, ଉଚ୍ଚାରି ମନ୍ତ୍ର, ଦେବ ବିଭାବସୁ

ଅଞ୍ଜନ ଲଗାଇ ଦେଲେ ତାଙ୍କରି ନୟନେ,

ବିବାହ ଉତ୍ସବେ ଯଥା ବହ୍ନି କଣାଯୋଗେ,

ଦ୍ରଷ୍ଟୃବୃନ୍ଦେ ଚମକାଇ, ଭେଦି ନୈଶତମଃ,

ଆଗ୍ନେୟ ବାଣର ରଡ଼ ସ୍ଫୁରେ ଆଚମ୍ବିତେ,

କିମ୍ବା ନୈଶସିନ୍ଧୁବାହୀ ନାବିକର ଆଖି

ଠିକରାଇ, ଉଠେ ଯଥା ଦିଗନ୍ତ ଉଜଳି,

ନୀଳ ଊର୍ମିମାଳା ଭେଦି ବାଡ଼ବାଗ୍ନି ଜ୍ୱାଳା,

ସ୍ଫୁରିଲା ସହସା ଅଗ୍ରେ ଶକ୍ରଚାପ ଚାରୁ–

ତୋରଣା-ଶୋଭନା ଦିଲ୍ଲୀ ପତାକାମାଳିନୀ,

ମନୋମୋହକରୀ, ସୁଖସ୍ୱପନ ଯେପରି,

ତରୁଣ-ଅରୁଣ-ରାଗେ ଦିଶି ଜକଜକ

କାଞ୍ଚନ-କଳସ ତୁଙ୍ଗ-ଦେବାଳୟ-ଚୂଡ଼େ

ଶାରଦସନ୍ଧ୍ୟାଭ୍ରପୁଞ୍ଜ ପ୍ରାୟେ ମହୋଜ୍ଜ୍ୱଳ;

ସୁନ୍ଦର ଗୋପୁରବୃନ୍ଦ ଜଡ଼ିତ ରତନେ, (୨)

ନାନାବର୍ଣ୍ଣଶୋଭୀ ଶ୍ରେଣୀ ଶ୍ରେଣୀ ସ୍ତମ୍ଭାବଳୀ

ସ୍ଫଟିକ-ଜଗତୀ ସୌଧେ ମନୋହର ଅତି; (୧)

ରତ୍ନଜାଳେ ସମୁଜ୍ଜ୍ୱଳ ବିପଣି-ବୀଥିକା

ଅଗସ୍ତ୍ୟ ଶୋଷଣେ ଶୁଷ୍କରତ୍ନାକର ଛବି,

ଅବିରତ ମୋତିପ୍ରଭ ଶ୍ରୀକରବରଷୀ

ପ୍ରଧାନପାଟର ପୂତପ୍ରପାତପ୍ରତିମ (୨)

ଉତ୍ସମାଳେ ବେଢ଼ା ଇନ୍ଦ୍ର ନୀଳକ୍ରୀଡ଼ାଗିରି,

ନଭଶ୍ଚୁମ୍ବୀ କୀର୍ତ୍ତିସ୍ତମ୍ଭ, କୈଳାସ-ସଙ୍କାଶ

ପ୍ରାକାର, ସୁରମ୍ୟ ତରୁ ଲତା ଗୃହାରାମେ,

ମଞ୍ଜୁଳ ପ୍ରବାଳେ, କଳି-ସୁମନ-ସମ୍ଭାରେ,

ଅଦୂର କାଳିନ୍ଦୀସ୍ରୋତେ ଧାଏଁ ଖରବେଗେ (୩)

ଲୀଳାତରୀ, ରଙ୍ଗେ ତୋଳି ଧବଳପଟ୍ଟିକା (୪)

ହଂସାବଳୀ-କେଳିସ୍ମୃତି ଚିତ୍ତେ ଉପୁଜାଇ,

ତୋରଣ-ସମ୍ମୁଖେ ମହାବିସ୍ତୃତ ପ୍ରାନ୍ତରେ

ରୁଣ୍ଡ ହେଉଛନ୍ତି ଆଜ ଚଉଦିଗୁଁ ଆସି

ଗିରିଯୁଦ୍ଧେ ବିଶାରଦ ଗିରି-ଦୁର୍ଗ ତେଜି

ଆସୁଛନ୍ତି ଅଜାମିଳେ ଦୀପ୍ତିମନ୍ତ ତେଜେ, (୧)

ତିର୍ଯ୍ୟକେ ବିଶାଳଶୂଳ ଥୋଇ ସ୍କନ୍ଧଦେଶେ

ଧାଡ଼ି ଧାଡ଼ି, ଦୀପ୍ତ (୨) ଯେହ୍ନେ ଫଣାଧରଫଣୀ,

ଚକ୍ରାଙ୍କ କେତନବର ସମୀରେ ଉଡ଼ାଇ (୩)

ହସ୍ତେ ଚକ୍ର ଘେନି ଆସେ ଗୁର୍ଜରବାସିନୀ

ବୀର୍ଯ୍ୟବତୀ ଊର୍ଜସ୍ୱଳା ଯଦୁ-ଅନୀକିନୀ,

(ତୁମ୍ଭ ଯୋଗେ, ବାସୁଦେବ ବାମଣ୍ଡାମଘବା,

ହେ ଭୂପାଳମୌଳିମଣି, ମଣ୍ଡିତ ଏକାଳେ

ଉତ୍କଳେ ସେ ମହାବଂଶ) ଦୁର୍ଦ୍ଧର୍ଷ ସଂଗ୍ରାମେ; (୪)

ହେମସାରସନେ ଗାଢ଼େ ବାନ୍ଧି ସିଂହକଟି

ଆସଇ ସୈନ୍ଧବୀ ଚମୂ, ଗାଲମୋଚାଧାରୀ, (୫)

ଧୂଳିରେ ଅନ୍ଧାରି ନଭଃ, ଧରି ରଣୋନ୍ମାଦେ

ଯମଚକ୍ର ପ୍ରାୟେ କରେ ବକ୍ର ବରଦଳି; (୧)

ତୁମ୍ଭ ଯଶେ ସମୁଜ୍ଜ୍ୱଳ ଯେ ବଂଶ ଏ ଦେଶେ,

ହେ ଯଶସ୍ୱ ରାମଚନ୍ଦ୍ର ଭଞ୍ଜଭୂମିପତି

ଆସନ୍ତି କୌଶେୟଭଟେ ଭିନ୍ଦୀପାଳଧାରୀ (୨)

ମରୁଦେଶୁଁ, ମରୁଚାରି-ମୃଗେନ୍ଦ୍ର ବିକ୍ରମେ, (୩)

ଅପମାନ ଅସହିଷ୍ଣୁ, କୋପନ ପ୍ରକୃତି

ଦୀପ୍ତ ହୁତଭୁକ୍ ଯଥା, ନିରତେ ପ୍ରସ୍ତୁତ

ନେବାକୁ ଦେବାକୁ ମଥା କଥାକେ କଥାକେ,

ବୀରଦୀର୍ପେ ମତ୍ସ୍ୟାଙ୍କିତ କେତନ ଉଡ଼ାଇ

ଆସନ୍ତି ସମ୍ବର କୂଳୁଁ ବୈରାଟ ପଦାତି (୪)

ଗୁବା-ଉଚ୍ଚାବଚ ଢାଲ ଦୋଳଇ ଚରମେ,

କରେ ଖରଶାଣ ଭଲ୍ଲ ପରହୃଦଭେଦୀ;

ସରଯୂ, ତମସା, ପୁଣି ଗୋମତୀ ତଟିନୀ- (୨)

ତୀରଦେଶୁଁ ଆସୁଛନ୍ତି ସୂର୍ଯ୍ୟବଂଶୀ ବୀରେ

ମହୋତ୍ସାହେ, ତୋଳି ସୂର୍ଯ୍ୟଲାଞ୍ଛିତ ପତାକା;

ପୃଷ୍ଠଦେଶେ ଦୋଳେ ଫୁଲିମଣ୍ଡିତ ତୂଣୀର,

ଯମଦଂଷ୍ଟ୍ରା ସହଚର ଶର ଦକ୍ଷକରେ,

ସବ୍ୟେ ଧନୁ, ଟାଣନ୍ତେ ଯା ଗୁଣ କର୍ଣ୍ଣଯାଏ,

ଶତ୍ରୁ-ସିମନ୍ତିନୀ-କର୍ଣ୍ଣ ବେଗେ ପଡ଼େ ଝଡ଼ି

କର୍ଣ୍ଣୋତ୍ପଳ, ତୁଟେ କରୁ କଙ୍କଣ ଟଙ୍କାରେ, (୩),

ମହାଖ ସ୍ରୋତସ୍ୱତୀ, ପୂତ ଶିଳାମୟୀ

ନିର୍ମୋକନିର୍ମୁକ୍ତି ତମ୍ପ ପ୍ରାୟେ କମ୍ପପ୍ରଦ, (୨)

ନାରାଚଧାରିଣୀ ସୀରଲାଞ୍ଛିତ ଧ୍ୱଜିନୀ

ମୈଥିଳାଖ୍ୟ, ମହାଦକ୍ଷ ବିପକ୍ଷଦଳନେ, (୩)

ମାଳେ ମାଳେ ଉଭା ସେହି ବିଶାଳ ପ୍ରାନ୍ତରେ

ବିନ୍ଧ୍ୟେଶ୍ୱରୀ-ଦେବୀଭକ୍ତ ସଦା ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱପ୍ରିୟ, (୪)

ଯୋଧବୃନ୍ଦ, ବଳିପଶୁଶୋଣିତେ ପିଶୁନ

ତୀକ୍ଷ୍‌ଣଧାର ଖଡ଼୍‌ଗ ହସ୍ତେ, ବାଳାର୍କପ୍ରତିମ

ଶୋଭଇ ସିନ୍ଦୂରଚିତା ପ୍ରଶସ୍ତ ଲଲାଟେ,

ଦେବୀଙ୍କ ବାହାନ ସିଂହ ଶୋଭେ ଧ୍ୱଜପଟେ,

ଜ୍ୟୋତିର୍ମୟ ସିଂହ, ଆହା, ରାଶିଚକ୍ରେ ଯଥା !

ମହାଜବ ପୃଷ୍ଠ୍ୟ ପୃଷ୍ଠେ ଆସ ଆସ୍ଥନ୍ଦିତେ, (୫)

କର୍ଣ୍ଣକୁଳତନ୍ତୁ-ବୃଷକେତୁବଂଶଧର (୨)

ଉଡ଼ାଇ ବୃଷାଙ୍କ ବାନା, ଅଙ୍ଗଦେଶିସେନା, (୩)

ଶ୍ୱେତ-ମଣି-ଶିଳା-ଦ୍ରୋଣୀ-ବାହିନୀନର୍ମଦା- (୪)

ତୀରବନେ ଅନୁକ୍ଷଣେ ମୃଗୟା ବିନୋଦୀ

ଆସନ୍ତି ଅମିତ୍ରଚ୍ଛେଦୀ-ଚେଦି-ମହାବୀରେ

ମହୋଜ୍ଜ୍ୱଳ-ମତ୍ତକତ ଅବତଂସଧାରୀ, (୫)

ଘନ-ତାଳୀ-ବନାକୀର୍ଣ୍ଣ ଜଳଦୁର୍ଗବାସୀ, (୬)

ଗାଙ୍ଗେୟ-ତରଙ୍ଗେ ଚଳମତ୍ସ୍ୟଭେଦେ ପଟୁ

ସାବେଳି, ଭାସ୍ୱର ବଳି ହାବେଳିର ଶିଖା, (୨)

ସ୍କନ୍ଧେ ଥୋଇ ଆସୁଅଛି ଅମନ୍ଦ ବିକ୍ରମେ

ବଙ୍ଗଦେଶିରଣରଙ୍ଗରସିକ ପୃତନା; (୩)

ହିମାଦ୍ରି-ନିସ୍ୟନ୍ଦିନୀର ପ୍ରବାହେ ପ୍ଳାବିତ,

ଶାର୍ଦ୍ଦୂଳସେବିତ-ପ୍ରାଂଶୁ-ତୃଣବନାକୁଳ (୪)

ପୌଣ୍ଡ୍ର, ଦେଶୁଁ ଆସୁଅଛି ବାର୍କ୍ଷଦୁର୍ଗବାସୀ (୫)

ରିପୁବର-ଚ୍ଛିନ୍ନକାରୀ ବରଛିଧାରଣୀ; (୨)

ଆସନ୍ତି ଆୟସ-ସେହ୍ନା-ଅନ୍ନଦ୍ଧ-ଶରୀରେ, (୩)

ଧୂପଖଣ୍ଡାଧାରୀ, ଚଣ୍ଡରିପୁଦଣ୍ଡଦାତା, (୪)

ଜୁଲପି-ମଣ୍ଡିତ-ଗଣ୍ଡ ଉତ୍କଳ ପ୍ରବୀରେ,

ଦ୍ୱିରୁକ୍ତି କେବଳ-ସିନା ଚନ୍ଦ୍ରୋଜ୍ଜ୍ୱଳ ଭୂଷା

ଯାହାଙ୍କର ଚନ୍ଦ୍ରହାସବ୍ରଣାଙ୍କିତ ଦେହେ; (୫)

ଆସୁଛନ୍ତି ନେପାଳିଏ ମହାବୀର୍ଯ୍ୟଶାଳୀ,

ଖର୍ବଦେହ, ମାତ୍ର ରଣେ ପର୍ବତ ପରାୟେ

ଅଟଳ, ଛଟକେ ରିପୁ କଟକ-ସଂହାରୀ, (୬)

ଶକ୍ରାୟୁଧ ବର୍ଣ୍ଣଶୋଭି-ପ୍ରବେଣୀ ଆବୃତ, (୨)

ଝରୋଦ୍‌ଗାରି-ଖଣ୍ଡଗିରି (୩) ପ୍ରାୟେ ମଦସ୍ରାବୀ

ସଙ୍ଗେ ଦନ୍ତାବଳଘଟା ଦିଗନ୍ତ-ନିର୍ଘୋଷୀ

ଘନ ଘଣ୍ଟାରବେ, ପୁଣି ଭୈରବ-ବୃଂହିତେ; (୪)

ବ୍ୟାଘ୍ର ଚର୍ମ-ଅଙ୍ଗତ୍ରାଣେ ସର୍ବାଙ୍ଗ ଆବରି

ଆସନ୍ତି କ୍ଷତ୍ରିୟେ କର୍ମନାସା-ତୀରବାସୀ,

ବଜ୍ରବପୁଃ, କଷ୍ଟସହ, ନିଷ୍ଠୁର ଯେସନେ

ନିଷ୍ଠୁର ଅକର୍ମଶିଳା କର୍ମନାସା-ସ୍ରୋତେ, (୫)

ହସ୍ତେ ଶାର୍ଙ୍ଗଧନୁଃ, ପୃଷ୍ଠେ ନିଷଙ୍ଗେ ପୂରିତ

ଅରାତି ମାରଣ-ପଟ ଆୟସ-ବାଟୁଳି;

ଆସୁଛନ୍ତି ଭିଲ୍ଲସେନା ଏକମୁନାଧାରୀ, (୬)

ଅଞ୍ଜନାଭ, ଗୁଞ୍ଜାମାଳେ ମଣ୍ଡିତ ବିଗ୍ରହ,

ମଧୁକ-ମଦିରାପାନେ ରକ୍ତାକ୍ଷ ସରବେ, (୧)

ଘନ ଘନ କଟିତଟେ ବାଜେ ଘର୍ଘରିକା; (୨)

ଛାଡ଼ି ନାହିଁ ପେଷିବାକୁ ଏ ମହାମିଳନେ

ନିଜ ନିଜ ପତାକିନୀ ବିଶ୍ୱବିଜୟିନୀ

ଉଜ୍ଜୟିନୀ, ମହାକାଳ-ପାଳିତା ନଗରୀ,

ନିରତେ ଶୀତଳ ସିପ୍ରା-ତରଙ୍ଗପବନେ; (୩)

ନର୍ମଦା-ମେଖଳା ମହାପୁରୀ ମହିଷ୍ମତୀ,

କୀର୍ତ୍ତବୀର୍ଯ୍ୟବୀର୍ଯ୍ୟେ ଯାହା ବିଶ୍ରୁତ ତ୍ରିଲୋକେ (୪)

ବେତ୍ରବତୀ-ଧୌତ ପୁରୀ ବିଦିଶାଲକ୍ଷଣା; (୫)

କେତେଦେଶୁ କେତେ ଜାତି କଳିବକେ ତାହା ?

କେ ଗଣିବ ନଭେ ତାରା, ଲହରୀ ଅର୍ଣ୍ଣବେ,

କି ଅବା ଚିଲିକା-ନୀଳବକ୍ଷେ ହଂସାବଳୀ ? (୧)

କୃଷ୍ଣା-ସ୍ୱୟମ୍ବରେ ଯଥା ଲକ୍ଷ୍ୟଭେଦ କାଳେ

ପଞ୍ଚାଳେ, କି ଅବା ଇନ୍ଦ୍ରପ୍ରସ୍ଥେ ରାଜସୂୟେ,

କୁରୁକ୍ଷେତ୍ରଯୁଦ୍ଧୋଦ୍ୟୋଗେ ଅବା ମତ୍ସ୍ୟଦେଶେ,

ଅବା ଯଥା ଅଶ୍ୱମେଧେ ହସ୍ତିନାତୋରଣେ,

ଦେଖିଥିଲେ ରୁଣ୍ଡ ଆଗେ ପାଣ୍ଡୁ କୁଳମଣି

ଅସଂଖ୍ୟ ବାହିନୀ, ପୁଣି ଦୃଶ୍ୟ ସେହିପରି,

ଦେଖିଲେ ସେ ଆଜି ବସି ଅନଳ-ପ୍ରସାଦେ

ସହ୍ୟଶୈଳେ, ତହୁଁ ତାଙ୍କୁ ଏକ ଏକ କରି

ଚିହ୍ନାଇ ଜ୍ଜ୍ୱଳନଦେବ ଅଙ୍ଗୁଳି ନିର୍ଦ୍ଦେଶି

ବୋଇଲେ, ‘‘ଦେଖୁଛ ଯାହା, ଘଟିବ ଭାରତେ,

ବହୁଶତ ବର୍ଷ ଗତେ ଏହି ନବଯୁଗେ,

କଳିପାପେ ବୀର୍ଯ୍ୟ-ହୀନ ହେଲେ ଆର୍ଯ୍ୟଜାତି,

ଭାରତର ହିତକାମେ ଚାରି ମହାତପା–

ବଶିଷ୍ଠ, କୃଶାଶ୍ୱଶିଷ୍ୟ, ପରାଶର ଭୃଗୁ,

ନିଜ ତେଜଃପୁଞ୍ଜ ଧାମୁ ମଞ୍ଚେ ଅବତରି, (୨)

ପ୍ରତିହାର, ପ୍ରମାରକ, ରାଠୋର, ଚୋହାନ–

ନାମଧାରୀ କୃତୀ ଚାରି କ୍ଷତ୍ର ମହାବୀରେ

ଜନ୍ମଭୂମି ଲାଗି ଝାସଦେବେ ଯଜ୍ଞାନଳେ

ମହାନନ୍ଦେ, ମହାମନା ମୁନିଙ୍କ ଆଦେଶେ,

ବୀର ବିନୁ ଆନ କେହି ପାରେ କି ମୁରୁଛି,

ଜୀବନର ବ୍ରତ ଲାଗି, ଜୀବନର ମାୟା ?

ଜନ୍ମଭୂମି ଟେକରକ୍ଷା ଶକତିକି କେବେ

ଧରଇ, ହେ ପଣ୍ଡୁରାଣ, ପ୍ରାଣରଙ୍କ ପ୍ରାଣୀ ?

ଝାସ ଦେଇ ସେ ଅନଳେ ସେହି ଚାରି ବୀରେ

ପ୍ରଦୀପ୍ତକବଚୀ ଖଡ଼୍‌ଗୀ ଧୃଷ୍ଟଦ୍ୟୁମ୍ନ ପରି; (୧)

ମୋ ଶିଖାରୁ ଜାତ ଯେଣୁ ହେବେ ଏହିବୀରେ,

ବୋଲାଇବେ ଭବେ ତହୁଁ ଅଗ୍ନିକୁଳ ନାମେ,

ଯଥା ନାମେ କର୍ମେ ତଥା ତେଜଃପୁଞ୍ଜରୂପୀ

ଶୋଭିବ ଏ ଦେଶ ଏହି ଚାରି ମହାବୀରେ,

ଦନୁଜ-ଦାରୁଣ-ଦନ୍ତେ ସୁରଗଜ ଯଥା (୨)

ଐରାବତ, ଚାରିଭୁଜେ ଅବା ଦନୁଜାରି, (୩)

ଅବା ସୁରବାଳାଙ୍କର ଜ୍ୟୋତିପର୍ଯ୍ୟଙ୍କିକା

ଖୁରାରୂପୀ ଭାଦ୍ରପଦ ତାରାଚତୁଷ୍ଟୟେ; (୪)

ଏହି ଯେ ଦେଖୁଛ, ବୀର, ଆର୍ଯ୍ୟବରୁଥିନୀ (୫)

ଜନ୍ମିବେ ସରବେ ଏହି ଚାରୁ ବୀରକୁଳେ, (୧)

ଭାରତର ନାନାରାଜ୍ୟେ ରାଜଦଣ୍ଡ ଚାଳି

ଏ ବୀରଙ୍କ ବଂଶଧରେ ରଖିବେ ଯତନେ

ଯବନ ରାହୁର ଗ୍ରାସୁଁ ଭାରତ-ଚନ୍ଦ୍ରମା

ବହୁକାଳ, ମାତ୍ର ତାହା ନ ସହିବ କଳି,

କଳିର ପ୍ରେରଣେ, ‘ଈର୍ଷା’ ଅଲକ୍ଷିତେ ପଶି

ଭିଆଇବ ପୁଣି କଳି ଭୂପାଳେ ଭୂପାଳେ;

ଜନ୍ମିବେ ଚୋହାନ କୂଳେ ଏହି ଦିଲ୍ଲୀପୁରେ

କ୍ଷୀରୋଦୁଁ ପୀୟୂଷ ପ୍ରାୟେ ପୃଥୁ ପୃଥୁଯଶା, (୨)

ସଂଗ୍ରାମେ ଅପ୍ରତିରଥ ଯଥା ପାର୍ଥ ରଥୀ, (୩)

ଜନ୍ମିବ ରାଠୋରକୁଳେ ସେ କୁଳପାଂଶୁଳ

କ୍ଷୀରୋଦୁଁ ଗରଳ ପ୍ରାୟେ, ମୋ ଶିଖାରୁ ଅବା

ମନ୍ଦମତି ଜୟଚନ୍ଦ୍ର ଆର୍ଯ୍ୟ ଭୂମିଦ୍ରୋହୀ;

ପୃଥୁଙ୍କ ବିକ୍ରମ ଯଶଃ ଶୁଣି ଏ ଦୁର୍ମତି

ଅନୁକ୍ଷଣେ ହେବ ଘାରି, ସ୍ୱଭାବେ ଭଗାରି

ଗୁଣୀଙ୍କର, କର୍ଣ୍ଣଶୂଳ ମଣିବ ସେ ସ୍ତୁତି;

ମାତ୍ର କର୍ଣ୍ଣାମୃତରୂପେ ପଶିବ ସେ ବାଣୀ

ବୀରଙ୍ଗନା ନିରୋତ୍ସଙ୍ଗ-ସିଂହାସନାର୍ଥିନୀ (୨)

କାନ୍ୟକୁବ୍‌ଜ ଜେମାମଣି ସଂଯୁକ୍ତା ଶ୍ରବଣେ (୩)

ସଂଯୁକ୍ତା, ସୁନ୍ଦରୀପଣେ ଅତୁଲା ଭୂତଳେ,

ରାଠୋର-କଳଙ୍କ ଜୟଚନ୍ଦ୍ରର ଔରସେ

ପ୍ରସୂତା, ପଙ୍କିଳ ସରୁଁ ଯଥା ପଙ୍କଜିନୀ;

କେଉଁଦେଶେ, ହେ ବୀରେନ୍ଦ୍ର ବୀର-ଯଶୋଗାଥା ?

ପୃଥୁଙ୍କ ସେ ଯଶୋଗାଥା ଜାଳିବ ଯେତିକି

କ୍ରୋଧ ପିତୃହୃଦେ, ପ୍ରେମ ସେତିକି ସେ ପୁଣି

ଜାଳିଦେବ ସମକାଳେ ଦୁହିତା ହୃଦୟେ;

ରାଜସୂୟ ଯଜ୍ଞେ ଜେମା ସ୍ୱୟମ୍ବର-ବିଧି

ଭିଆଇଲେ ଜୟଚନ୍ଦ୍ର କାନ୍ୟକୁବ୍‌ଜ ପୁରେ,

ଲେଖା ପାଇ ଭାରତର ଦିଗଦିଗନ୍ତରୁ

ଆସିବେ ସେ ରାଜସୂୟେ ରାଜନ୍ୟମଣ୍ଡଳୀ,

ମାତ୍ର ନ ଆସିବେ ପୃଥୁ; ପ୍ରତିନିଧିରୂପେ

ପୃଥୁଙ୍କର ପ୍ରତିରୂପ ଗଢ଼ାଇ କାଞ୍ଚନେ

ଥୁଆଇବ ଜୟଚନ୍ଦ୍ର ରାଜସଭାତଳେ;

ଉପେକ୍ଷି ସେ ସ୍ୱୟମ୍ବରେ ପିତୃବଚସ୍କାରୀ

ନୃପକୁଳେ, ଉପେକ୍ଷି ସେ ପିତାର ଭ୍ରୂକୁଟି

ସେହି ପ୍ରତିମାର ଗଳେ ଦେବେ ବରମାଳା

ସଂଯୁକ୍ତା, ରାଠୋର-ସରେ ମଞ୍ଜୁ ସରୋଜିନୀ

ଦିଲ୍ଲୀର ଚୋହାନ-ରବି ପ୍ରେମ ସ୍ପୃହାବତୀ; (୧)

ମନସ୍ୱିନୀ ବାଳାର ଏ ବିଷମ ସାହସ

ଦେଖି ହେବେ ସମବେତ ରାଜନ୍ୟେ ଚକିତ,

ଚମକେ ଚମକ ପୁଣି ଭିଆଇବ ତହିଁ

ପୃଥୁଙ୍କ ସଂଗ୍ରାମ-ଶିଙ୍ଗା ଘୋଷି ବଜ୍ରଘୋଷେ

ଅଦୂରେ, ସହସା ସେହି ସ୍ୱୟମ୍ବର-ସଭା

କମ୍ପାଇବ ଅଶ୍ୱବାର-ଅଶ୍ୱକ୍ଷୁରଟାପୁ, (୨)

ହେମବର୍ମାବୃତବପୁ ବରାଶ୍ୱବାହନେ (୩)

କୃପାଣଦ୍ୱିତୀୟ ପୃଥୁଁ ରକ୍ଷିଦଳ ଭେଦି, (୪)

ଚମକେ ଜଳକା ପ୍ରାୟେ ରାଜାଙ୍କ ସମ୍ମୁଖେ

ଉଲ୍‌କାବେଗେ ଆସି, ବୀର୍ଯ୍ୟଶୁଳ୍‌କା ରୂପସୀକି (୫)

ସଭାତଳୁଁ, ସୁଭଦ୍ରାକୁ ଯେସନେ ଫାଲ୍‌ଗୁନୀ, (୧)

କିମ୍ବା ମେଘାକର୍ଷୀ ମହାଚଣ୍ଡ ପକ୍ଷବେଗେ (୨)

ହେମାଙ୍ଗ ପକ୍ଷୀନ୍ଦ୍ର ବଳେ ହରିଲେ ଅମୃତ

ସୁରେନ୍ଦ୍ର-ରକ୍ଷିତ ଶଶିମଣ୍ଡଳୁଁ ଯେସନେ;

ପୃଥୁର ଏ ବୀର-ଯଶଃ କ୍ଷାର ପ୍ରାୟେ କ୍ଷତେ

ଜାଳିଦେବ ରୋଷାନଳ ଜୟଚନ୍ଦ୍ର-ହୃଦେ,

ପରିଣାମ ପ୍ରତି ଅନ୍ଧ ବୈରନିର୍ଯ୍ୟାତନେ (୩)

ଦୁଷ୍ଟମତି, ଜାମାତାର ନିଧନ ମନାସି

ଶରଣାର୍ଥୀ ହେବ ଯାଇ ଯବନର ପଦେ;

ବିକ୍ରମା ଯବନପତି ଆର୍ଯ୍ୟନିର୍ଯ୍ୟତନୁଁ

ସ୍ୱଦଳେ, ଯେ ଦଳେ ପୁଣି ଆର୍ଯ୍ୟକୁଳାଙ୍ଗାରେ

ମିଶାଇବେ ନିଜ ସେନା ଆର୍ଯ୍ୟଧ୍ୱଂସ ଲାଗି;

ପୃଥୁଙ୍କ ଭଗିନୀପତି ଅଜାମିଳ-ପତି (୧)

ଅମର୍ଷୀ, ଅମିତତେଜା, ପରପୁରଞ୍ଜୟୀ, (୨)

ପୃଥୁଙ୍କ ସହାୟ ହୋଇ ଯୁଝିବେ ସଂଗ୍ରାମେ

ତଡ଼ିବେ ଯବନସେନା ତ୍ୱରିତ ଭାରତୁଁ

ବେନି ଆର୍ଯ୍ୟବୀରେ ଆର୍ଯ୍ୟଗୌରବର କେତୁ,

ପୃଥୁ ପାଶେ ପ୍ରାଣଭିକ୍ଷା କରି କରଯୋଡ଼େ

ପଳାଇବ ନିଜ ଦେଶେ ଦଳବଳ ସହ;

ଦଣ୍ଡଶକ୍ତିସତ୍ତ୍ୱେ କ୍ଷମା ଆର୍ଯ୍ୟଧର୍ମନୀତି,

ତେଣୁ ଦୟାସିନ୍ଧୁ ଆର୍ଯ୍ୟ ଧୁରନ୍ଧର ପୃଥୁ

ଅରିକି ବିପନ୍ନ ଦେଖି ଆଚରିବେ କ୍ଷମା ।

ମାତ୍ର ଆତ୍ମଦ୍ରୋହ ସିନା କ୍ଷମା ଅଭାଜନେ ! (୧)

ଅଭାଜନେ ଏହି କ୍ଷମା ପୃଥୁ ପ୍ରତି ତେଣୁ

ପରିଣାମେ ହେବ ମହା ଅନର୍ଥର ହେତୁ,

ଭୋଗତୃଷ୍ଣାବଶେ ରତ ପରସ୍ୱ-ହରଣେ

ଯବନନପତି ବେଗେ ଭାରତୁଁ ପଳାଇ

କି ସ୍ୱପନେ, କି ଜାଗ୍ରତେ, ଧ୍ୟାୟି ଅବିରତେ

ଭାରତର ଏହି ଶସ୍ୟସ୍ମେରା ବସୁନ୍ଧରା, (୨)

ପୁଣି ପ୍ରବେଶର ଆଶେ ରହିଥିବ ଟାକି;

ଦୂତ ପେଷି ଜୟଚନ୍ଦ୍ର ଆଣିବ ଆହ୍ୱାନି,

ଜାମାତାର, ଆତ୍ମନାଶ-ଅଧିବାସରୂପେ, (୧)

ସାମାନ୍ୟ-ଶତ୍ରୁର ଏହି ଅଭିଯାନ-ରବେ (୪)

ଭାରତର ନାନାଦେଶୁଁ ଆସିବେ କ୍ଷତ୍ରିୟେ

ଦିଲ୍ଲୀପୁରେ, ଦିଲ୍ଲୀପତି-ନିମନ୍ତ୍ରଣ ପାଇ,

ସେ ଭବିଷ୍ୟଦୃଶ୍ୟ ଏବେ ଦିବ୍ୟାଞ୍ଜନ ଯୋଗେ

ଦିଶୁଛି ତୁମ୍ଭର ନେତ୍ରେ ବର୍ତ୍ତମାନ ମତି,’’ (୩)

ଉତ୍ତରିଲେ ସବିସ୍ମୟେ ପାଣ୍ଡୁ-ଚୂଡ଼ାମଣି,

‘‘ଶତଭ୍ରାତ କୁରୁ ପଞ୍ଚପାଣ୍ଡବ ସହିତେ

ଥିଲେ ହେଁ ବିବାଦେ ରତ, ଦେଶବୈରୀସହ

ଯୁଝୁଥିଲୁଁ ଆମ୍ଭେ ହୋଇ ପଞ୍ଚୋତ୍ତରଶତ,

ଏହି ନୀତି ଅନୁସରି ସର୍ବେ ଏକ ମେଳେ

ଗନ୍ଧର୍ବ-ବାହିନୀ ସଙ୍ଗେ ଯୁଝି ବନବାସେ

ଉଦ୍ଧରିଲୁଁ ଅରି-ହସ୍ତୁ ହେଳେ ସୁଯୋଧନେ; (୧)

ଅନ୍ତରେ ଜର୍ଜରଭାବ ନିରନ୍ତର ବହି

ସଂହତ ମହିଷଶୃଙ୍ଗ ଶତ୍ରୁଭେଦେ ଯଥା, (୨)

ଯୁଝନ୍ତି ତେସନ ଆର୍ଯ୍ୟେ ଦେଶବୈରୀ ସହ,

ଆର୍ଯ୍ୟର ଏ ଚିରନୀତି ବିସ୍ମରି କି ସତେ

ବାଲୁକାରଜ୍ଜୁର ଧର୍ମ ଭଜି କର୍ମଦୋଷେ

ଏହିରୂପେ ଆର୍ଯ୍ୟ, ଆହା ଯିବେ ରସାତଳେ,’’

କହନ୍ତେ ଏସନ ରାଜା ଫିଟିଲା, ସହସା

ଇନ୍ଦ୍ରଧନୁତୋରା-ଦିଲ୍ଲୀ-ତୋରଣ ଅଗ୍ରତେ

ବଜ୍ରନାଦେ, ସିଂହନାଦେ କମ୍ପାଇ ମେଦିନୀ

ବାହାରିଲେ ଦଳେ ଦଳେ ସେ ତୋରଣମୁଖୁଁ

ଅସଂଖ୍ୟ ପଦାତି, ସାଦୀ, ଆଧେରଣ, (୧) ରଥୀ,

ଭାଗୀରଥୀ ଭର୍ଗଜଟାମଣ୍ଡୁଳୁ ଯେସନେ; (୨)

ଧ୍ୱଜଦଣ୍ଡେ ପ୍ରଭାପୁଞ୍ଜ ଜିଣି ସୌଦାମିନୀ,

ଖେଳେ ନାନାବର୍ଣ୍ଣ ରଙ୍ଗେ କେତନ-ଅଂଶୁକେ,

ମହାରଣ୍ୟ ପ୍ରବାହିଣୀ ମହାନଦୀ-ସ୍ରୋତେ

କେଳିମଦେ ମତ୍ତ କରିକୁଳକରୋଚ୍ଛ୍ୱାସେ (୨)

ଉଡ୍‌ଡୀନ ରଜତୋଜ୍ଜ୍ୱଳ ଜଳକଣାଜାଳେ (୩)

ମଧ୍ୟାହ୍ନେ ଯେସନେ ଖେଳେ କୋଟି ଇନ୍ଦ୍ରଧନୁ,

ସବାପଛେ ବିଜେ ବେନି ଅଶ୍ୱବାର ବୀରେ

ଭାସ୍ୱରକୃପାଣପାଣି, ହେମବର୍ମଧାରୀ,

ଅରାତିପ୍ରମାଥୀ ପୃଥୁ ଦିଲ୍ଲୀ-ଅଧିପତି,

ଅମର୍ଷୀ ଅମିତତେଜାଃ ପର-ପୁରଞ୍ଜୟୀ,

ତାଙ୍କ ପଛେ ଅଶ୍ୱାରୁଢ଼ା ସଂଯୁକ୍ତା ରୂପସୀ,

ମୁକ୍ତକେଶୀ, ମୁକ୍ତାହାରା, ମଣିକିରୀଟିନୀ,

ମନୋହରା, ଆହା, ଯେହ୍ନେ ଶାରଦୀୟ ଉଷା

ନୀହାରଭୂଷଣା କାବ୍ୟତାରାକୁନ୍ତଳିନୀ

ପୁନର୍ବସୁ-ପୃଷ୍ଠେ ଉଦେ ପ୍ରାଚୀନଭଃପଟେ, (୪)

ତୂଳିକାରେ ଚିତ୍ର, ଅବା ସଜ ସରସିଜ

ସରସୀ-ନିର୍ମଳ-ନୀରେ ବାଳରବି-କରେ,

କି ଅବା ସେ ଅଙ୍ଗଠାଣି, ଗଢ଼ିଛି ବିନ୍ଧାଣି

ସତେ କି କରୀନ୍ଦ୍ରରଦେ କୁନ୍ଦେ ତା ବସାଇ !

କି ମଧୁରେ ଖେଳେ ମନ୍ଦହାସର ଚାନ୍ଦନୀ

ବିଧୁବଦନୀର ଚାରୁ-ବଧୁଲୀ-ଅଧରେ !

କେତେ ରଙ୍ଗେ ଲୀଳାନୃତ୍ୟ କରେ କେତେମତେ

ଶ୍ରୀମୁଖପଙ୍କଜରଙ୍ଗେ ଭ୍ରୂଲତା-ନର୍ତ୍ତକୀ ! (୧)

କମଳ-ପାଟଳ-ଆଭା ଖେଳେ କ୍ଷଣେ କ୍ଷଣେ

ଅଯତ୍ନମଣ୍ଡନ, ଗଣ୍ଡଯୁଗେ, ଗଳଦେଶେ, (୨)

ମୋହିନୀର ଶ୍ରୁତିମୂଳେ ଅବତଂସ ବେନି

ସ୍ୱାତି ଚିତ୍ରା ତାରା କି ସେ ମୁଖଚନ୍ଦ୍ରପାଶେ ? (୩)

ମାର-ଅସ୍ତ୍ରାଗାରରୂପେ ଭ୍ରୂ-ଖିଲାଣ ତଳେ

ବିରାଜେ, ମନୋଜ ଯହୁଁ ଦ୍ୱିପ୍ରହର ଦିନେ

ଧୃତି-ସମ୍ପତ୍ତିକି ଖଣ୍ଟ ଲୁଠେ ଅକୁଣ୍ଠିତେ,

ଉଚ୍ଚ ଘଞ୍ଚ କୁଚକଳି ଆବୃତ କଞ୍ଚୁକେ

ଚାରୁ କ୍ଷୀଣକଟୀ ବଦ୍ଧ ରତ୍ନସାରସନେ,

ଉଚ୍ଚ କ୍ଷୀଣ ଏକ ପୁଣି ଆରେକ ସକାଶେ (୧)

କାନ୍ତିକୁଳଦେବୀ ପ୍ରାୟେ ବିଜେ ସୀମନ୍ତିନୀ (୨)

ସେନାକୁଳ ସେ ପ୍ରାନ୍ତରେ, ଇନ୍ଦୁକଳା ଯଥା (୩)

ବିଜେ, ଆହା, ଉତ୍ତରଳସିନ୍ଧୁଦୀଚିଦଳେ, (୪)

ଶୋଭିଲା ସେ ବୀଚିବକ୍ଷେ ଯଥା ବିଧୁଚ୍ଛବି,

ରୂପେ ଦେବ ସେନାପତି (୫) ଦେବ ସେନାପତି

ପୃଥୁ, ପୃଥୁପ୍ରେୟସିଙ୍କି ସେ ତୋରଣମୁଖେ

ଦୂରୁଁ ଦେଖି, ନିଜ ନିଜ ବାହିନୀ ସହିତେ

ନାନାଦେଶୀ ସେନାପତି ବନ୍ଦିଲେ ସାଦରେ

ବୀର-ବୀରାଙ୍ଗନା ପଦ ସର୍ବେ ଯଥାବିଧି,

ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଦିଲ୍ଲୀପତି ସସ୍ମିତେ ସମ୍ଭାଷି

ଆରମ୍ଭିଲେ ମହୋତ୍‌ସାହେ ରଣର ମନ୍ତ୍ରଣା

ରଣପ୍ରିୟ, ମାତ୍ର ସେହି ଉତ୍ସାହର ବିଭା

ବିମ୍ବିତ ନ ଦେଖି ସେନାପତିଙ୍କ ବଦନେ,

କ୍ଷୁଣ୍ଣ ହେଲେ ବୀରମଣି ବିସ୍ମୟେ-ବିଷାଦେ;

ବୀର୍ଯ୍ୟପୁଷ୍ଟ ଆର୍ଯ୍ୟପଣ ଫିଙ୍ଗି ପୃଷ୍ଠଦେଶେ

ଆର୍ଯ୍ୟବୀରେ, ଭୀରୁମତି କଳି ଉତ୍ପୀଡ଼ନେ,

ଭୀରୂଚିତ (୧) ବର୍ଣ୍ଣେ ଚିତ୍ରି ରଣ-ବିଭୀଷିକା

ସର୍ବେ କଲେ ଅଳି ଦିଲ୍ଲୀପତିଙ୍କ ଛାମୁରେ

ପରିହାର ଯାଚିବାକୁ ପରିପନ୍ଥି-ପଦେ (୨)

ମାନବ୍ୟୟେ, ଧିକ୍‌କାରିତ ପ୍ରାଣର ଭିକାରୀ;

ପ୍ରାଣରଙ୍କ, ଭୟାତୁର, ଅଦୂରଦରଶୀ,

ହୀନଚେତାଙ୍କର ଏହି ହୀନମତି ଦେଖି,

ଅମର୍ଷୀ ସମ୍ବୋଧି ତାଙ୍କୁ, ସମ୍ବୋଧି ବାହିନୀ,

କହିଲେ ଏସନ ବୀର ବୀରୋଚିତ ବୀରେ–

‘‘ଏହି କି ସେ ଆର୍ଯ୍ୟଭୂମି ? ଏ ଭୂମିର ସୁତ

ତୁମ୍ଭେଟିକି ଆର୍ଯ୍ୟାନାମ-ଦାୟାଦ ଜଗତେ ? (୧)

ବିନା ଯୁଦ୍ଧେ ନଦେବାର ସୂଚୀଗ୍ରମେଦିନୀ (୨)

ପଣ ଯେଉଁ ଆର୍ଯ୍ୟଙ୍କର, ତାଙ୍କରି ଶୋଣିତ

ବହେ ଟିକି, ଆହେ ଯୋଧେ, ତୁମ୍ଭ ଧମନୀରେ ?

ଧିକ ! ଧିକ ! ଶତ ଧିକ ! ଧିକ ଏ ମନ୍ତ୍ରଣା !

ଏ ହୀନ ମନ୍ତ୍ରଣା, ଭୀରୁ-ପାମର-ଉଚିତ,

ଉଚ୍ଚାରି ଯା କଲ ଶରେ ଅପବିତ୍ର ଆଜ

ନିଜ ମୁଖ, ଶ୍ରୋତା କର୍ଣ୍ଣ, ଆର୍ଯ୍ୟବଂଶଧରେ !

ଅବା ଅଭାଜନ ତୁମ୍ଭେ ଏ ନାମ ଧାରଣେ ?

ଭୀରୁତା ଯେ, ସେହି ସିନା ବୀରର ମରଣ (୩)

ଭୀରୁଭାବ ବହି ତୁମ୍ଭେ ମୃତ ଏ ଜଗତେ,

ଲୋଡ଼ଇ କି କେହି କେବେ ମୃତର ମନ୍ତ୍ରଣା ?

ପଳାଇ ଏ ରଣସ୍ଥଳୁ ରହିବ କି ଜୀଇ

ଚିରଦିନ ଭବେ ? ଯେବେ ନାହିଁ ସେ ଦୁରାଶା,

ନିଜ ମୁଖ, ପିତୃ ନାମ, ବୃଥା କଳଙ୍କିତ

କରିବ ଏ ରୂପେ କିପାଁ ପ୍ରାଣରଙ୍କ ମୂଢ଼େ ?

ଦିଗ୍‌ବିଜୟୀ-ଆର୍ଯ୍ୟସିଂହ-ଔରସେ ଜନମି

ହେଲ କି ଅକ୍ଷମ, ଆହା, ନିଜସ୍ୱରକ୍ଷଣେ ?

ହିମଊର୍ଜସ୍ୱଳ-ଭୀମ-ହ୍ରିମାଦ୍ରି-ପ୍ରାଚୀରେ

ଦୁର୍ଗମି ଭାରତ ଦୁର୍ଗ କାପୁରୁଷହାତେ,

କେ କହିବ ମୋତେ, କିପାଁ ଅର୍ପିଲେ ବିଧାତା ?

ହା ଦୈବ ! ଜମ୍ବୁକ ପଶି ହର୍ଯ୍ୟକ୍ଷ-ଗୁହାରେ,

ଏଡ଼େ ମାୟା ପ୍ରାଣେ ଯେବେ, ତେଜି ରଣଭୂମି

ସଂଖ୍ୟାଳିସ୍ୱରୁପେ ତୁମ୍ଭ ରଙ୍କ ପ୍ରାଣ ନେଇ,

ବାନ୍ଧି ରଖ ଗୃହେ ଯାଇ ନାରୀ ବସ୍ତ୍ରାଞ୍ଚଳେ,

ହେ ନାରୀଏ, ଘୁଣାକ୍ଷରେ ନରଦେହଧାରୀ ! (୨)

ବାହୁଡ଼ ସ୍ୱଗୃହେ ବେଗେ କଳଙ୍କିତମୁଖେ,

ଲାଙ୍ଗୁଳ ସଙ୍କୋଚି ଶ୍ୱାନ ପଳାଏ ଯେସେନେ,

ବାହୁଡ଼ ସ୍ୱଗୃହେ ବେଗେ, ଖଡ୍‌ଗ, ଶୂଳ ଆଦି

ଭୂଷଣ ନ ହୋଇ ଯାହା ମହାଭାର ଏବେ (୩)

ଫିଙ୍ଗିଦିଅ ଏହି ଢାଲ, କି ଲୋଡ଼ା ଏ ଢାଲେ ?

ତୁମ୍ଭଯୋଗ୍ୟ ଢାଲ ସିନା ଚିତ୍କାର, ଲୋତକ !

ସେହି ଢାଲେ ଆତ୍ମରକ୍ଷା ଆଚରିବ ଏବେ !

ବିଳାସରେ କ୍ଷେତ୍ର ନୁହେଁ ସଂଗ୍ରାମ-ଅଗଣା,

ତପସ୍ୟାର କ୍ଷେତ୍ର ଏହୁ, ତପସ୍ୱୀକାଂକ୍ଷିତ,

ବିପଦର ଯଜ୍ଞବେଦୀ, ଜୀବନ ଆହୁତି

ଦିଅନ୍ତି ଆହ୍ଲାଦେ ଯହିଁ ଯଶୋଲିପ୍‌ସୁ ବୀରେ;

ତୁମ୍ଭ ପରି ଶ୍ୟାମିକାର ରେଖା ଏ ନିକଷେ (୧)

ପଡ଼ିବାର ଲେଖି ନାହିଁ ବିଧି କେଉଁକାଳେ,

କି ସାହସେ କଲ ତୁମ୍ଭେ ଅପବିତ୍ର ଆସି

ଏ ତୀର୍ଥ, ଆର୍ଯ୍ୟର ଏହି ଧର୍ମଯୁଦ୍ଧସ୍ଥଳୀ ? (୨)

ଆର୍ଯ୍ୟ ନାମେ ଏ କାଳିମା ବୋଳିଲ କିପାଇଁ ?

ଆସ ହେ ସଂଗ୍ରାମସିଂହ ଅଜାମିଳବୀରେ !

ଏ ମହାକଳଙ୍କ ଯାଇ ପ୍ରକ୍ଷାଳିବା ଖରେ